Archeologie, organisatie, rol van netwerkorganisaties
Binnen de erfgoedsector is een aantal overkoepelende organisaties actief die een belangrijke netwerkfunctie vervullen. Daarnaast zijn er ook enkele organisaties die een brugfunctie vervullen tussen de erfgoedsector en andere delen van het maatschappelijk veld.
Erfgoed Nederland is per 1 januari 2007 van start gegaan en vormt een bundeling van de voormalige landelijke koepelorganisaties voor alle archieven, gebouwde monumenten en archeologie. Erfgoed Nederland zet zich in voor de versterking van de maatschappelijke positie, het belang en de betekenis van het cultureel erfgoed als geheel (inclusief erfgoededucatie) en van de deelsectoren (archeologie, archieven, monumenten en musea). De organisatie wil een platform zijn voor organisaties in de erfgoedsector en innovatieve ontwikkelingen aanjagen. Ook vervult Erfgoed Nederland een onafhankelijke adviesrol naar het ministerie van OCW en andere organisaties.
De Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (KNOB) werd in 1899 opgericht als eerste landelijke organisatie voor behoud en bestudering van het culturele erfgoed, een betere regelgeving, de formulering van restauratiebeginselen en de organisatie van het museale bestel. In de loop der jaren heeft de KNOB haar werkterrein verbreed met aanverwante vakgebieden als archeologie, cultuur- en architectuurgeschiedenis, tuinarchitectuur, bouwhistorie en historische geografie.
Het Projectbureau Belvedère, opgericht in 2000, coördineert de implementatie van de [Nota Belvedère] van de ministeries van OCW, LNV, VROM en V&W en geeft uitvoering aan de Belvedère subsidieverlening namens de regering. De activiteiten van het bureau zijn gericht op kennisontwikkeling, kennisuitwisseling, netwerken, en het in de praktijk brengen van de Belvedère filosofie. Elk jaar wordt een lijst van activiteiten opgezet om andere overheden en organisaties te faciliteren.
Het Programmabureau de LIMES ontwikkelt en coördineert initiatieven en activiteiten ten behoeve van de promotie van de Romeinse rijksgrens in Nederland. Eén van de doelstellingen is om het Nederlandse deel van de Limes op te nemen op de [Werelderfgoedlijst]. Ondersteund door [Belvedère] valt het Bureau onder de Stichting de LIMES, die op zijn beurt is opgezet door de Limesalliantie waarin Rijk, de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland, de steden Nijmegen, Utrecht en Woerden, en de regio Arnhem-Nijmegen in participeren.
Sinds 1999 bestaat het Projectbureau De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het heeft een beheer- en inrichtingsplan opgesteld voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie en brengt dit onder de aandacht bij een groot aantal betrokken partijen. Het plan is ook opgenomen in de [Nota Ruimte] uit 2005. De linie is aangewezen als een van de twintig [Nationale Landschappen] en maakt deel uit van de Nederlandse ruimtelijke hoofdstructuur. De Nieuwe Hollandse Waterlinie geldt bovendien als een voorbeeldproject binnen het [Actieprogramma Ruimte en Cultuur].
De Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB) is een netwerkorganisatie die alle spelers (bedrijfsleven en overheid) bij elkaar brengt om samen de kwaliteit van de uitvoering van archeologie en het (water-)bodembeheer te verbeteren. De SIKB stelt kwaliteitsrichtlijnen (accreditatieschema's en beoordelingsrichtlijnen met bijbehorende protocollen en normbladen) op en beheert deze. Voorts ondersteunt het marktpartijen (op het gebied van accreditatie en certificering) en overheden in hun verschillende rollen (als opdrachtgever, beoordelaar en toezichthouder). Op basis van het [Verdrag van Malta (Valletta)] moet ook in Nederland archeologisch bodemonderzoek aan kwaliteitscriteria voldoen. De implementatiewetgeving (wijziging van de [Monumentenwet/Wamz], [Wet ruimtelijke ordening] en de [Wet milieubeheer]) is inmiddels in werking getreden. De archeologische sector zal gaan werken met een vergunningensysteem in combinatie met een op private leest geschoeide kwaliteitsnorm. De professionele archeologie heeft daarbij de behoefte aan een coördinerend aanspreekpunt voor wat betreft de kwaliteitsborging. Het streven is om de SIKB die rollen te laten vervullen, opdat er uiteindelijk een contactpunt voor zowel milieuhygiënisch bodembeheer als archeologisch bodembeheer onder één dak gevormd zal zijn.
De Federatie Monumentenwacht is een koepelorganisatie van 11 provinciale stichtingen voor gebouwde monumenten en een nationaal opererende stichting archeologische monumentenwacht. De provinciale bureaus zijn opgericht tussen 1973 en 1981 en geven onafhankelijk onderhoudsadvies aan monumenteneigenaren.
De doelstelling van de Monumentenwachten is het via onderhoudsadvies voorkomen van achteruitgang zodat grootschalige en kostbare restauraties kunnen worden vermeden. Dit gebeurt onder andere via abonnementen voor reguliere technische inspecties en kleinschalige reparaties ter plaatse.
De provinciale stichtingen hebben een bestuur waarin de grotere regionale monumentenverenigingen zijn vertegenwoordigd, evenals een aantal beheerders van monumenten. Vaak wordt het bestuur voorgezeten door een burgemeester of (ex-)gedeputeerde. De stichtingen staan in nauw contact met nationale instellingen als de [RCE] en het Nationaal Restauratiefonds.