Aardkundige waarden, Nationaal en Europees beleid (Rijksoverheid)

Overzicht documenten beleid en regelgeving op nationaal niveau

Onderstaand wordt een overzicht gegeven van recent beleid en regelgeving met een directe link naar de omgang met aardkundige waarden. Aardkundige waarden worden vaak niet als zodanig benoemd in beleidsstukken. Beleid en regelgeving voor ondergrond in het algemeen geven echter wel de kans om bescherming van aardkundige waarden op te nemen in beleid. Zie ook [Aardkundige waarden in Nederland: algemeen].

Korte toelichting documenten

Nota Ruimte ‘Ruimte voor ontwikkeling’
De Nota Ruimte stelt dat er voor geheel Nederland een basiskwaliteit moet gelden en daarnaast specifieke aandacht van de rijksoverheid moet uitgaan naar enkele beleidscategorieën zoals Nationale Landschappen, objecten van de Werelderfgoedlijst van de Unesco, de ruimtelijke hoofdstructuur, EHS, Vogel- en Habitatrichtlijngebieden en dergelijke.

In de Nota Ruimte worden aardkundige waarden beschermd als deze binnen nationale landschappen en werelderfgoederen liggen. De Nota Ruimte benoemt specifieke kernkwaliteiten van nationale landschappen. Deze moeten behouden blijven. Hiermee worden een groot aantal aardkundige waarden beschermd, zoals de wadden, stuwwallen en veengebieden door ‘Borging en ontwikkeling van bijzondere landschappelijke en cultuurhistorische waarden’.

Daarnaast wordt de koppeling gelegd tussen aardkundige waarden en natuurbeleid door de doelstelling ‘instandhouding van ecologische en culturele waarden in natuurgebieden en Nationale landschappen.

Verder is beleid voor aardkundige waarden terug te vinden binnen het landschapsbeleid. In de Nota Ruimte (Tweede Kamer, 2004) is gekozen voor de lagenbenadering. Een van de drie lagen is de ondergrond en betreft het samenhangende en levende systeem van water, bodem en het zich daarin bevindende leven. Volgens de lagenbenadering dient de ondergrond deel uit te maken van het planvormingsproces om het gebruik van de bodem nu en in de toekomst te borgen. Het waarborgen dat de bodem ook op de lange termijn nog gebruikt kan worden, wordt duurzaam bodembeheer genoemd.

Het landelijk beleid voor behoud en bescherming van aardkundige waarden wordt uitgewerkt in structuurvisies op provinciaal niveau en via het instrument Verordeningen in bestemmingsplannen op gemeentelijk niveau.

Het belang van de ondergrond bij ruimtelijke ordening is ook neergelegd in:

• de beleidsbrief Ruimtelijke ordening van de Ondergrond (Tweede Kamer, 2004).

Nota Landijs (geomorfologie)

In 2006 verschijnt de Nota Landijs, met een uitgebreide beschrijving van de aardkundige waarden in Nederland. In de Nota Landijs is het nationale beleid voor aardkundige waarden uitgewerkt. In dat verband wordt door de provincies en LNV een Nationale beleidskaart voor aardkundige waarden ontwikkeld.

Erfgoedwet (cultuurhistorie)
Samen met de nieuwe Omgevingswet maakt de Erfgoedwet een integrale bescherming van ons cultureel erfgoed mogelijk. De regelgeving over het behoud en beheer van cultureel erfgoed is sinds 2016 ondergebracht in de Erfgoedwet. De Erfgoedwet vervangt 6 wetten en regelingen op het gebied van cultureel erfgoed. Het deel dat betrekking heeft op de besluitvorming in de fysieke leefomgeving gaat over naar de Omgevingswet. Lees meer over het onderwerp Erfgoedwet op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Omgevingswet
De planning is nu dat de omgevingswet in 2022 van kracht gaat. Samen met de Erfgoedwet zal cultureel erfgoed met de Omgevingswet zo goed mogelijk beschermd worden. De omgevingswet bundelt wetten en regelingen over onder meer ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. De Omgevingswet definieert cultureel erfgoed als: monumenten, archeologische monumenten, stads- en dorpsgezichten en cultuurlandschappen. Lees meer over het onderwerp Omgevingswet via het omgevingswetportaal.

Nadere informatie

In deze paragraaf zijn aanvullende informatiebronnen met betrekking tot aardkundige waarden uitgewerkt. Zo is bijvoorbeeld de Routeplanner Bodemambities een hulpmiddel om in een Nota bodembeheer beleid over aardkundige waarden te formuleren. Naast deze informatiebronnen kunnen de Bosatlas Ondergronds Nederland (2009; Noordhoff Uitgevers bv) en de Redeneerlijn ondergrond (2008; VROM) als instrument dienen voor informatie over de ondergrond.

Bodemloket
Door zowel overheid als bedrijfsleven is de afgelopen jaren veel gedaan om de bodemkwaliteit van uw omgeving in kaart te brengen of te verbeteren. Via het Bodemloket krijgt u inzicht in de bij de overheid bekende gegevens. Ook ziet u waar vroeger (bedrijfs)activiteiten hebben plaatsgevonden die extra aandacht verdienen omdat ze de bodemkwaliteit beïnvloed kunnen hebben.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is het kennisinstituut voor archeologie, monumenten en cultuurlandschap. Naast kennis zet de Rijksdienst wetten en regels in om het erfgoed te beschermen en te ontwikkelen.

Landschap Ontwikkelen met Kwaliteit (LOK)
Het LOK geeft informatie over (onder andere) aardkundige waarden. Het Rijk vraagt provincies en gemeenten om ervoor te zorgen dat ontwikkelingen bijdragen aan landschappelijke kwaliteit. De identiteit en waarde van het landschap worden bepaald door de natuurlijke, culturele, gebruiks- en belevingskwaliteit. Het rijk wil met het LOK faciliteren door kennis, voorbeelden ter inspiratie en handvatten te bieden.

Handreiking plannen met de ondergrond
Deze handreiking geeft stapsgewijs aan hoe de ondergrond adequaat in planvoorbereiding kan worden meegenomen. De handreiking bevat een checklist die het mogelijk maakt om op alle schaalniveaus systematisch rekening te houden met de kenmerken van de ondergrond. Aardkundige Waarden worden benoemd als bodemkwaliteit in de categorie ‘informatie kwaliteiten’, die van betekenis zijn voor diversiteit, landschapsbeeld en geomorfologie. Andere bodemkwaliteiten zijn: productie kwaliteiten, draagkwaliteit en regulatie kwaliteiten.

KennisInfrastructuur Cultuurhistorie
KennisInfrastructuur Cultuurhistorie, kortweg KICH, maakt cultuurhistorische informatie goed toegankelijk.

Routeplanner bodemambities
De routeplanner bodemambities beschrijft in 8 stappen de weg naar een Nota bodembeheer. Hierin kunnen lagere overheden binnen nationale randvoorwaarden bodembeleid op maat maken en zo bijvoorbeeld beleid over aardkundige waarden formuleren.

Initiatief bewust bodemgebruik
Bewust Bodemgebruik laat de bodem in nieuw perspectief zien en benadrukt de noodzakelijke balans in enerzijds de rol bij het oplossen van maatschappelijke thema's (duurzaam benutten) en anderzijds het daarvoor benodigde beheer (bewust beheren). De initiatiefgroep werkt nauw samen met het Nationaal Comité Nederland van het International Year of Planet Earth (IYPE) in het Programma Mijn Aarde. Diverse maatschappelijke organisaties hebben een bijdrage geleverd.

Ruimte x milieu
Deze site richt zich op de eerste fasen van het proces va gebiedsontwikkeling, voor mensen die hier vanuit ruimte of milieu bij betrokken zijn. Aardkundige waarden moeten al in een vroeg stadium worden meegenomen in de ontwikkeling.

Overzicht documenten beleid en regelgeving op Europees niveau

Onderstaand wordt een overzicht gegeven van relevant Europees beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden.

Korte toelichting documenten

Geoheritage - ‘European Manifesto on Earth Heritage and Geodiversity’
De Europese wetgeving voor bodembescherming is ingegeven door de sterke achteruitgang van de bodemkwaliteit (‘soil degradation’). De taak van de EU is om aardkundige waarden ‘earth heritage’ en geodiversiteit te beschermen in beleid, planning en procedures. Uniek aardkundig erfgoed en landschappen moeten een beschermde status krijgen. Duurzame ontwikkeling en restoratie moeten natuurlijke patronen en processen respecteren en tonen. Geologie, geomorfologie, bodems en landvormen vergroten het begrip van de ontstaanswijze van onze samenleving en dragen bij aan de diversiteit van de aarde.

Dit sluit aan bij de doelstellingen van ‘Agenda 21’, de agenda van wetenschap van milieu en ontwikkeling in de 21e eeuw, aangenomen door de United Nations Conference on Environment and Development (UNCED, Rio de Janeiro, 1992).

Thematische strategie voor bodembescherming
Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad vaststelling van een kader voor bodembescherming en tot wijziging van Richtlijn 2004/35/EG.

In Europa groeit het besef dat zorgvuldig omgaan met ons aardkundig erfgoed van groot belang is. Dit uit oogpunt van de eigen intrinsieke waarden, maar ook vanwege de betekenis ervan voor landbouw, toerisme, water, cultuurhistorie, biodiversiteit, educatie en als (economische) vestigingsfactor. Cultuurhistorische waarden vertonen duidelijke relaties met specifieke kenmerken van de ondergrond.

Aardkunde is onderdeel van de Europese Thematische Strategie Bodem. Het beleid is gericht op een kwalitatieve bescherming van bodemkundige waarden voor tal van functies en er zijn afspraken gemaakt over het instellen van geologische reservaten. Dit is in overeenstemming met de in Nederland vastgelegde Beleidsbrief Bodem (2003).

Nadere informatie

Geoheritage NL
Geoheritage NL is de Nederlandse vertegenwoordiger van een internationaal netwerk dat zich inzet voor het behoud van het aardkundig erfgoed en de geodiversiteit. Geoheritage NL is na de publicatie van het European Manifesto on Earth Heritage and Geodiversity betrokken bij de uitwerking van de Europese Bodemrichtlijn.

Europese Bodemrichtlijn
Veel gestelde vragen Europese Bodemrichtlijn
De Europese Commissie heeft eind 2007 een voorstel voor een Europese Kaderrichtlijn voor Bodem (KRB) gedaan. Hierin worden zeven bedreigingen voor de Europese bodems benoemd: erosie, aardverschuivingen, afname van de voorraad organische stof, verzilting, verdichting, verontreiniging en afdekking. Voor het behoud van aardkundige waarden zijn in Nederland vooral de bescherming tegen erosie en afdekking van belang.

De Europese Bodemrichtlijn is op weerstand gestuit omdat dit tot extra regeldruk voor de landbouwsector kan leiden. Het gaat onder andere om de verplichting in de richtlijn om zones aan te wijzen met verontreinigde gronden, erosie en verdichting van de grond. De bescherming van de bodem is ook geregeld in Europese wetten, zoals de kaderrichtlijn water en de grondwaterrichtlijn.