Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Beleidsblad Ruimtelijke ordening ondergrond

Door toenemende schaarste van de bovengrondse ruimte en de aandacht voor verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving, wordt het gebruiken van de ondergrond steeds aantrekkelijker. Ook kan de ondergrond bijdragen aan het realiseren van klimaatdoelstellingen en vermindering van de CO2-uitstoot. Met het toenemende gebruik ontstaat er behoefte om het gebruik van de ondergrond te ordenen en mogelijke conflicten over het gebruik van de ondergrond te vermijden. Bovendien kent de ondergrond een groot aantal functies die bescherming verdienen, zoals het leveren van schoon drinkwater. Het rijk streeft daarom naar een duurzaam gebruik van de ondergrond. Dit heeft in de afgelopen 10 jaar geleid tot de volgende publicaties en plannen.

Beleidsbrief ruimtelijke ordening ondergrond

De Beleidsbrief ruimtelijke ordening ondergrond (Tweede Kamer, vergaderjaar 2004-2005, 29387 en 28663, nr. 7) hangt samen met de Nota Ruimte, de Beleidsbrief bodem en de beleidsvisie op de ‘Verplichte informatie-uitwisseling bij kabels en leidingen’ (deze beleidsvisie heeft geleid tot wetgeving: de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten (WION, ook wel bekend als de grondroerdersregeling) die per 1 juli 2008 van kracht is geworden). De beleidsbrief ruimtelijke ordening ondergrond beoogt een aanzet te geven voor de noodzakelijke beantwoording van vragen als:

  • Hoe kunnen we optimaal tegemoet komen aan de ruimteclaims in de ondergrond?
  • Hoe kunnen we conflicterende ruimtelijke belangen van verschillende gebruikers van de ondergrond goed afwegen?
  • Wat is de invloed van het toenemend ondergronds ruimtegebruik op de natuurlijke opbouw en gesteldheid van de ondergrond?

De beleidsbrief heeft in beginsel betrekking op alle activiteiten die plaatsvinden in de bovenste kilometer van de aardkorst. De voor het bodembeleid relevante onderdelen zijn:

  • de beleidsbrief betoogt dat toenemende claims op de ondergrondse ruimte het nodig maken om ‘bewust en verantwoord gebruik van de ondergrond beter te borgen in bestaande wet- en regelgeving en instrumenten’;
  • nader uitwerken zorgplicht voor alle belanghebbende partijen, met daarin omschrijving van wel en niet uit te voeren handelingen bij het werken in de ondergrond;
  • in de Nota Ruimte (Tweede Kamer, 2004) is gekozen voor een lagenbenadering. Lagen zijn: ondergrond, netwerken en occupatie (gebruik). Van deze lagen is niet één de belangrijkste voor de ruimtelijke ontwikkeling: elke laag levert een specifieke bijdrage. Vooral de onderlinge wisselwerking tussen de lagen is belangrijk. In de lagenbenadering ligt besloten dat een onderliggende laag condities stelt aan een bovenliggende. Concreet betekent dit onder meer dat men het belang van lange termijneffecten op de ondergrondlaag (tegenover de meer korte termijneffecten op de netwerk- en occupatielaag) onder de aandacht wil houden;
  • milieuproblemen als bodemverontreiniging hangen samen met, en hebben gevolgen voor, het gebruik van de ondergrond. Het is nodig de voortgang van de realisatie van het verbrede bodembeleid nadrukkelijk te betrekken bij het oplossen van knelpunten in de ondergrond;
  • kennis en informatie over de ondergrond ontwikkelen en optimaal beschikbaar maken.
    Daarnaast moet er een afwegingskader komen voor deze kennis en informatie

externe linkHandreiking Plannen met de ondergrond juli (2006).

De handreiking Plannen met de ondergrond is een hulpmiddel om een duurzaam gebruik van de ondergrond te bevorderen. De handreiking biedt kansen om de ruimte duurzamer en mooier in te richten, een hogere plankwaliteit te bereiken en onnodige problemen te voorkomen.
Het vertrekpunt van de handreiking is de ondergrond in een zo vroeg mogelijk stadium van het proces van gebiedsontwikkeling te betrekken. Zo is te bewerkstelligen dat deze én in gebiedsplannen doorwerkt én de uitvoering resulteert in een duurzaam gebruik van de ondergrond. De handreiking Plannen met de ondergrond is onderdeel geworden van de website www.ruimtexmilieu.nl

Redeneerlijn voor de ondergrond

In 2008 is in opdracht van VROM 'De Redeneerlijn voor de ondergrond' opgesteld. De Redeneerlijn is ontwikkeld als hulpmiddel voor decentrale overheden bij het maken van afwegingen over het gebruik van de ondergrond. In de Redeneerlijn is kennis verzameld over de consequenties van ondergrondse activiteiten voor de functies van de bodem. Op basis van deze kennis kan een overheid een eerste inschatting maken over de effecten van ondergrondse activiteiten. De kennis kan ook worden gebruikt om ambities te formuleren of een visie op te stellen voor de inrichting van een bepaald gebied. In 2009 wordt de Redeneerlijn in de praktijk getoetst aan de hand van een aantal pilot-projecten bij verschillende gemeenten

Rijksvisie duurzaam gebruik ondergrond

Op 9 april 2010 heeft de Ministerraad ingestemd met de beleidsvisie duurzaam gebruik ondergrond en op 16 april 2010 is de beleidsvisie aan de Tweede Kamer aangeboden. De beleidsvisie is enerzijds bedoeld voor het maken van keuzes met betrekking tot beleid voor de ondergrond op landelijk niveau. Anderzijds wordt aangegeven welke rol het Rijk ziet weggelegd voor de andere overheden. De beleidsvisie gaat in op de maatschappelijke opgaven, duurzaam gebruik van de ondergrond, de sturingsfilosofie voor de ondergrond en kennis en informatie over de ondergrond.

Beleid WKO

Gezien de groeiende claim op het grondwater is met name ordening van warmte-koudeopslag (WKO) nodig. Op basis van advies van de Taskforce WKO (maart 2009) is beleid ontwikkeld om knelpunten weg te nemen en is de vergunningsprocedure aangepast.. Dit heeft vorm gekregen in de AMvB Bodemenergiesystemen. Daarin is. ook het certificeringstraject van toepassing verklaard op de aanleg van WKO-systemen.

STRONG

De Rijksoverheid wil samen met andere overheden een samenhangend beleid ontwikkelen voor activiteiten in de ondergrond. Dat doen ze in het brede Programma Bodem en Ondergrond. Daarnaast heeft de Rijksoverheid het initiatief genomen om een Structuurvisie voor de ondergrond op te stellen (STRONG). De Structuurvisie Ondergrond gaat over ruimtelijke activiteiten die voor Nederland van belang zijn. Met deze structuurvisie kunnen partijen bijvoorbeeld aardwarmtewinning en gasopslag afwegen tegen andere functies in een gebied. Naar verwachting komt de Structuurvisie ondergrond in het voorjaar van 2016 uit.

De Structuurvisie Ondergrond biedt na vaststelling het ruimtelijke afwegingskader voor activiteiten in de ondergrond die van nationaal ruimtelijk belang zijn. Daarin wordt rekening gehouden met andere belangen en functies die raken aan de ondergrond en wordt het overkoepelende doel van het programma Bodem en Ondergrond in ogenschouw gehouden. Het ruimtelijke afwegingskader geeft aan waar activiteiten, onder welke voorwaarden, worden toegestaan en waar niet. Mogelijk leidt het ruimtelijk afwegingskader tot het maken van reserveringen voor bepaalde activiteiten. Het gaat daarbij om mijnbouwactiviteiten en het borgen van de beschikbaarheid van schoon drinkwater voor nu en in de toekomst.

Mijnbouwactiviteiten zijn activiteiten voor winning en opslag van stoffen in de ondergrond, dieper dan 500 meter. Mijnbouwactiviteiten zijn door de markt gestuurde activiteiten waarbij de Rijksoverheid een marktordeningsbeleid uitvoert. Door mijnbouwactiviteiten op te nemen in de Structuurvisie Ondergrond wordt ruimtelijke sturing op deze activiteiten mogelijk. In de Structuurvisie Ondergrond zal ook grondwater ten behoeve van de drinkwatervoorziening een belangrijke rol spelen. Het rijksbeleid rond de drinkwatervoorziening is opgenomen in de Beleidsnota Drinkwater. De ruimtelijke vertaling hiervan en de inpassing in het totale gebruik van de ondergrond, vindt plaats in de Structuurvisie Ondergrond. In de Beleidsnota Drinkwater is aangegeven dat de openbare drinkwatervoorziening gezien wordt als een nationaal belang. Dit is ook het uitgangspunt voor de Structuurvisie Ondergrond.

Ten behoeve van besluitvorming in het kader van de Structuurvisie Ondergrond worden een planMER en MKBA opgesteld. De reikwijdte van het planMER en de MKBA is de beoordeling van mogelijke activiteiten als onderdeel van een ruimtelijk plan (de Structuurvisie Ondergrond). De planMER en MKBA gaan daarmee niet over de beoordeling van concrete projecten. Voor de beoordeling van concrete projecten is een aanvullende locatiespecifieke procedure vereist waarbij de projectMER het geëigende instrument is. De volgende ondergrondse functies worden in het planMER onderzocht:

  • Grondwaterwinning voor drinkwater
  • Conventionele olie- en gaswinning
  • Aardwarmtewinning (geothermie)
  • Zoutwinning
  • Opslag in zoutcavernes (aardgas, industriële gassen, perslucht en gasolie)
  • Opslag in lege olie- en gasvelden (aardgasbuffer, CO2)

Schaliegas

Met de brieven aan de Tweede Kamer van 18 september en 13 november 2013 heeft de Minister van Economische Zaken aangegeven een Structuurvisie op te stellen specifiek gericht op schaliegas. De opzet is dat deze Structuurvisie integraal onderdeel gaat uitmaken van de Structuurvisie Ondergrond (STRONG) die op hetzelfde moment in voorbereiding is. In een planMER zijn de mogelijke milieugevolgen van de opsporing en winning van schaliegas in beeld gebracht in de potentieel geschikte gebieden voor schaliegaswinning.

In juli 2015 heeft het kabinet besloten dat in deze kabinetsperiode geen boringen naar schaliegas plaatsvinden. De komende 5 jaar is commerciële opsporing (in opdracht van bedrijven) en winning van schaliegas niet aan de orde. Bestaande vergunningen worden niet verlengd. Eind 2015 besluit het kabinet of het wenselijk is dat schaliegaswinning als optie in beeld blijft.

Gelet op het belang van een integrale afweging is ook recent besloten om geen aparte structuurvisie Schaliegas meer op te stellen. De keuze die eind van dit jaar over schaliegas wordt gemaakt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de Structuurvisie Ondergrond (STRONG). Hierin worden de verschillende ondergrondse functies afgewogen.

Nadere informatie:

Website Rijkswaterstaat Leefomgeving externe link“Duurzaam gebruik van de ondergrond".

Website rijksoverheid onderwerp externe link"Bodem en ondergrond”

Website rijksoverheid onderwerp externe link"schaliegas”