Vertaal deze pagina

Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

U bevindt zich op: Home › Bibliotheek › Bodembescherming › Aardkundige waarden › A. Ontstaan aardkundige waarden › Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water

Subnavigatie

Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water

Algemeen

Aardkundige waarden kunnen onder andere ingedeeld worden naar fysische ontstaansprocessen (wind, water, tektoniek en ijs- en poolomstandigheden). Op deze pagina wordt ingegaan op aardkundige waarden die ontstaan zijn als gevolg van water.

Als water genoeg snelheid en kracht heeft, kan het materiaal oppakken (erosie), transporteren, en waar de snelheid afneemt weer afzetten. Grof materiaal (grind en stenen) wordt maar over een kleine afstand verplaatst, fijn materiaal komt veel verder. Op deze twee manieren (erosie en afzetting) oefent water invloed uit op het landschap. De ontstaansprocessen met betrekking tot water zijn in te delen in zogenoemde fluviatiele processen (door rivieren), maritieme processen (door de zee) en lagunaire en lacustriene processen (door meren). De aardkundige waarden in Nederland die ontstaan zijn als gevolg van water, zijn met name zichtbaar in het rivierengebied en het kustgebied. Zie ook [Aardkundige waarden in het rivierengebied] en [Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee].

Aardkundige waarden ontstaan door rivieren

In Nederland zijn veel landschappen door stromend water gevormd. De grote rivieren in Nederland zijn de Rijn, Maas, Lek, Waal, IJssel. Kleinere rivieren zijn bijvoorbeeld de Geul, de Eem en de Dommel. Een rivier snijdt in het landschap (erodeert) door wassen (verwijderen van losse fragmenten), afbreken, afschuren en oplossen. Hoe harder de ondergrond, hoe rechter en verticaler de gevormde dalen.

De invloed van de rivieren is daardoor juist in Zuid-Limburg heel nadrukkelijk aanwezig. Het oude en gesteente in Zuid-Limburg beweegt zich al sinds ca. 6 miljoen jaar geleden (Mioceen) omhoog, waardoor de Maas, maar ook de Geul, zich in de ondergrond konden insnijden door kalksteen op te lossen en weg te voeren. Zo ontstond het typische landschap van Zuid-Limburg met tientallen meters diepe dalen.

Naast het oplossende vermogen heeft water ook erosieve eigenschappen. Stenen die door de rivier worden meegevoerd, worden door de langdurige werking van het water gladgeschuurd. Dit is bijvoorbeeld te zien aan het gladde en ronde grind in de Zuid-Limburgse Maas, afkomstig van bovenstroomse delen. Verder zijn tal van aardkundige waarden zichtbaar in het rivierengebied en het Zuid-Limburgse heuvellandschap, zoals voormalige rivierlopen en meanders (rivierbochten), uiterwaarden, overstromingsvlakten, rivierterrassen, smeltwaterterrassen, doorbraakwielen en rivierzandafzettingen. Zie ook [Aardkundige waarden in de provincie Limburg].

Aardkundige waarden ontstaan onder invloed van de zee

Langs de Nederlandse kust ligt het landschap dat is ontstaan onder invloed van de zee of door de mens, onder andere als reactie op de zee in de vorm van droogmakerijen en polders. Hiertoe behoren de Westelijke en Noordelijke kustzone ([Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee]), het Nederlandse zeekleilandschap ([Aardkundige waarden in het zeekleigebied]), de droogmakerijen en nieuwe polders ([Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders]) en de veengebieden in het Westen en Noorden van Nederland ([Aardkundige waarden in het hoogveengebied]). Deze landschappen zijn, net als het rivierengebied, voornamelijk ontstaan in de laatste 10.000 jaar (het Holoceen). Aardkundige waarden die in deze landschappen voorkomen zijn o.a. strandvlaktes, strandwallen, de Waddeneilanden, geulsystemen, kreeksystemen, laagveengebieden, polders en droogmakerijen en duinen.

Overige aardkundige waarden

Naast aardkundige waarden die samenhangen met rivieren en het kustlandschap, zijn ook enkele vennen en meren in Nederland aardkundig waardevol, zoals het Naardermeer in Noord-Holland (natuurlijk ontstaan in het veengebied rond de Vecht) en diverse vennen in de hoogveengebieden.

Op de Basiskaart Aardkundige Waarden (bron: Beusekom, E. 2007) zijn de aardkundig waardevolle gebieden in Nederland op kaart aangegeven. Op de overzichtskaart van aardkundige waarden gemaakt door het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed is een vergelijkbare kaart te vinden, waarbij een uitgebreide uitleg per gebied en/of fenomeen gegeven wordt. Hier kan meer informatie over de eigenschappen en het voorkomen van de aardkundige waarden gevonden worden.