Aardkundige waarden in de provincie Drenthe

Drentse aardkundige fenomenen

De aardkundige waarden van de provincie Drenthe zijn veelal te danken aan de fysische processen gestuurd door ijs, maar ook water en tektonische processen hebben hun invloed gehad op het huidige landschap. Het Drentse landschap wordt met name gekenmerkt door de Saale-ijstijd (ca. 300.000-130.000 jaar geleden), de laatste ijstijd dat het landijs Nederland bereikte. De aardkundige waarden die hier te vinden zijn, betreffen dan ook stuwwallen, stuifzandafzettingen en beekdalen. Een langgerekt kenmerkend systeem van zandruggen en stroomdalen -wat doorloopt tot in de provincie Groningen- is het eindresultaat van eeuwenlange fysische processen en is bepalend voor de locaties van aardkundige fenomenen en verschillende typen landschappen. Op de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed is de invloed van het ijs te zien door de noordoost-zuidwestelijke ligging van de keileemruggen met daarachter het Drents plateau. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden], [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: tektoniek] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].

Het landschap in Drenthe

De aardkundig waardevolle gebieden in de provincie Drenthe zijn op twee kaarten weergegeven (zie onder bij links). De kaarten geven een overzicht van nog vrij gave of zeldzame gebieden, die iets zeggen over de natuurlijke ontstaanswijze van het gebied en die de basis vormen van de natuurgebieden en cultuurlandschappen. Ook zijn er verschillende aardkundige monumenten aangewezen binnen deze landschappen waar de ontstaanswijze van het gebied met verschillende fysische processen in het landschap te zien is. Kenmerkende landschappen zijn de heuvelachtige zandgronden en beekdalen, veelal begroeid met heide en bos met hoogveengebieden als het Boertangerveen en het Amsterdamsche Veld in Drenthe. Zie ook [Aardkundige waarden in het hoogveengebied] en [Aardkundige waarden in zandgrond en beekdalen].

De Hondsrug is een geologisch langgerekte heuvelrug van circa 70 km, die zich uitstrekt over de provincies Drenthe en Groningen, van Emmen tot Groningen Stad. Het park is een erkend UNESCO global Geopark, de enige in Nederland en als Europees Geopark. Drenthe heeft als eerste provincie in Nederland een UNESCO Global Geopark. Dit Geopark promoot de aardkundige waarden en aanverwante thema’s zoals o.a. archeologie, cultuurhistorie, landbouw voor een breed publiek. Ook zijn wetenschappers en het onderwijs betrokken bij het Geopark. Het ontstaan van de heuvelrug heeft meerdere theorieën, waarbij meestal uit wordt gegaan dat de rug een stuwwal betreft. De Hondsrug bevat vele elementen uit de ijstijden en uit het Holoceen. Recent onderzoek stelt dat onderliggende zoutkoepels mogelijk een rol hebben gespeeld in de vorming van de Hondsrug. Zie ook [Aardkundige waarden in de provincie Groningen].

De 52 aanwezige hunebedden in Drenthe illustreren de sterke samenhang tussen aardkundige en archeologische waarden. De zware stenen werden door de gletsjers versleept uit Scandinavië naar Nederland. In de steentijd hebben Drentse bewoners de stenen gebruikt voor grafkamers. Hunebedden zijn dan vandaag de dag vooral op de Hondsrug te vinden.

Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie

Op de Basiskaart Aardkundige waarden (bron: E. van Beusekom, 2007) zijn zeven aardkundig waardevolle gebieden benoemd in de Provincie Drenthe. Dit zijn de twee stuwwallen Exloo en Havelte, de stuifzandafzetting Dwingeloo, beekdalen Reest en Drentse Aa en de hoogvenen Amsterdamse Veld en Fochtelooer Veen. Binnen deze aardkundig waardevolle gebieden zijn door de provincie verschillende aardkundige monumenten aangewezen. De aardkundige monumenten van Drenthe zijn het stuiflandschap van de Herenplaten Nuilerveld, de dekzandrug Orvelte, de stuwwalresten van de Havelterberg, de steilrand bij Donderen, het stuifzandgebied Drouwenzand, het Kleibosch, de pingoruïne van het Mekelermeer, het oudste fossiele bos van Nederland Stobbenven, het hoogveengebied Bargerveen en een uitblazingskom Duunsche Landen. De provincie besteed veel aandacht aan de informatievoorziening rondom aardkundige waarden. Zie hieronder voor een foto van de steilrand bij Donderen en een voorbeeld van de informatieborden die doorgaans bij de aardkundig monumenten staan.

Aardkundig monument in de provincie Drenthe: Steilrand bij Donderen. Het bodemprofiel bevat vele aardkundige waarden, waaronder informatie over de ontstaansgeschiedenis © Provincie Drenthe.

Voorbeeld van een informatiebord bij aardkundige monumenten in Drenthe. Op dit informatiebord wordt informatie gegeven over het ontstaan van de pingoruïne bij het Mekelermeer © Provincie Drenthe.

In de landelijke Nota Ruimte heeft het kabinet haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Hierin worden 20 waardevolle agrarische cultuurlandschappen in Nederland bestempeld als nationale landschappen. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling hiervan. Eén van de 20 Nationale Landschappen ligt (deels) in de provincie Drenthe: het laaglandbeeksysteem de Drentse Aa. Daarnaast zijn drie nationale parken benoemd die (deels) in Drenthe liggen: het Dwingelderveld, het Drents-Friese Wold en de Weerribben-Wieden.

Overzicht documenten beleid en regelgeving

Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.

De provincie Drenthe staat uitgebreid stil bij aardkundige waarden. Het begrip aardkundige waarden heeft binnen de provincie Drenthe drie betekenissen: als synoniem voor geodiversiteit, als aardkundig waardevolle gebieden die op grond van wetenschappelijke of beleidscriteria zijn geselecteerd als waardevol, en als het gehele wetenschappelijke vakgebied dat betrekking heeft op de omgang met aardkundige waarden. Binnen de provincie werkt de Stuurgroep Aardkundige Waarden aan de visie en ontwikkelingen van beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden en bodembeleid. In de stuurgroep zitten vertegenwoordigers van gemeenten, waterschappen, natuurbeheerders, landbouw, het Drents Plateau en de provincie. In onderstaande tabel staan relevante documenten die ingaan op de bescherming en het beleid van de aardkundige waarden van de provincie Drenthe.

Korte toelichting documenten

Bodemvisie Drenthe. 'Bodem, de grond van ons bestaan'
De bodemvisie is het kader voor het Drentse bodembeleid. Een onderdeel binnen deze visie focust op behoud en bescherming van aardkundige, archeologische en cultuurhistorische waarden, die vaak ook van belang zijn voor recreatie en toerisme en landschappelijke kwaliteit. Binnen de bodemvisie wordt stilgestaan bij vele aspecten van de bodem met als onderliggende basis een goede bodemkwaliteit. Voor het behoud van een goede bodemkwaliteit moeten bodemwaarden (zoals aardkunde en archeologie) en bodemgebruik in balans moeten zijn. De visie stelt dat in 2020 aardkundige waarden volwaardig in het bodembeleid zijn opgenomen en schetst een duurzame maatschappij in 2050. De bodemvisie vormt een paraplu voor de thema’s van bodemsanering, aardkundige waarden, archeologie, ontgrondingen en voor de structuurvisie van de ondergrond. De visie stelt ook dat in 2020 diverse kaarten ter beschikking moeten staan om het bodembeleid te kunnen ondersteunen. Deze kaarten zijn inmiddels beschikbaar. Zie onderaan de pagina voor externe links.

Beleidsnotitie ‘wAARDEvol Drenthe’
De beleidsnotitie geeft invulling aan de beleidsvisie van de Stuurgroep Aardkundige Waarden, met het doel dat aardkundige waarden een vast onderdeel worden van het provinciale beleid. Aardkundige landschappen worden beoordeeld op hun zeldzaamheid, gaafheid, representativiteit, diversiteit en landschappelijke samenhang. Op basis van de kenmerken wordt een beschermingsniveau toebedeeld. De uitkomst van de beoordeling is samengevat in bijlage 5, waarbij de kernkwaliteiten van de aardkundige waarden met hun beschermingsniveau op een kaart zijn uitgezet. Sinds de zomer van 2018 is er een toelichting bij de beleidsnotitie beschikbaar.

De Provincie Drenthe zet in de beleidsnotite ook sterk in op kennisoverdracht en bewustwording. Er worden studiedagen georganiseerd en één keer per jaar wordt een bodembasiscursus gegeven, waar o.a. vaak gidsen en boswachters aan deelnemen. De deelnemers kunnen de informatie over aardkunde weer delen in hun excursies met een breder publiek. Verder wordt er 3 à 4 keer per jaar een nieuwsbrief Aardkundige waarden uitgebracht (als u interesse heeft kunt u mailen naar het mailadres onderaan bij Contactgegevens). De onthulling van aardkundige monumenten brengt de aardkunde onder aandacht bij een breed publiek. Het streven is om één monument per gemeente te onthullen. In een nauwe samenwerking met IVN wordt aansluitend aan de onthulling van een aardkundig monument een veldles aan groepen basisschoolleerlingen gegeven. Ook worden er diverse onderwijsprojecten gestimuleerd: o.a. Landelijk veranderlijk. Als laatste werkt de provincie aan de ontsluiting van informatie over aardkunde om de goed toegankelijk te maken voor belanghebbenden, zoals beleids- en planmakers en gidsen.

Omgevingsvisie 2018 Drenthe
In de omgevingsvisie bevat de uitwerking van de ruimtelijke kwaliteit van Drenthe met de missie om de Drentse kernkwaliteiten te waarderen en een bruisend Drenthe te ontwikkelen. Aardkundige waarden worden gezien als kernkwaliteit en indicator die bijdraagt aan de oorspronkelijkheid/authenticiteit van Drenthe. Aardkundig erfgoed wordt gezien als de enige informatiebron van de natuurlijke ontstaansgeschiedenis van Drenthe. In de omgevingsverordening wordt uitvoering gegevens aan de omgevingsvisie.

Omgevingsverordening 2018 Drenthe
In de omgevingsverordening worden aardkundige waarden als kernkwaliteit beschouwd die bijdraagt aan de identiteit en aantrekkelijkheid van Drenthe. Bij ruimtelijke plannen moeten deze waarden (en andere waarden als o.a. cultuurhistorie en archeologie) behouden en beschermd worden. De kaders zijn uitgewerkt in de Beleidsnotitie wAARDEvol Drenthe (hierboven beschreven).

Nadere informatie

Kaartbestanden aardkundige waarden

Geoportaal provincie Drenthe

Contactgegevens

Contact:Provincie Drenthe, Afdeling Duurzame ontwikkeling, Team bodembeleid, Secretariaat Aardkundige waarden

Telefoon: 0592-365875

E-mail: bodem@drenthe.nl

Links

Extern:

Overzichtskaart van aardkundige waarden

Algemene pagina voor het thema bodem van de provincie Drenthe

Aardkundige waarden in de provincie Drenthe
Op deze webpagina’s kunt u lezen wat de provincie doet om de aardkundige waarden te beschermen en om de kennis erover te stimuleren. Ook worden de 10 aardkundige monumenten van de provincie toegelicht.

Atlas van Drenthe, kaart met aardkundig waardevolle gebieden

Geoportaal Provincie Drenthe met diverse geografische informatie

Nationaal landschap de Drenthse Aa

Nationale Parken in Nederland

Literatuur:

Boek: Bewogen aarde – Aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007), incl. Basiskaart aardkundige waarden (LNV)

Intern:

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: tektoniek]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]

[Aardkundige waarden in het hoogveengebied]

[Aardkundige waarden in zandgrond en beekdalen]

[Aardkundige waarden in de provincie Groningen]

[Aardkundige waarden in Nederland: algemeen]