Aardkundige waarden in de provincie Friesland
Friese aardkundige fenomenen
De aardkundige waarden in de provincie Friesland kunnen grofweg worden onderverdeeld in langs de kuststrook een langgerekt kweldergebied met gewaardeerde landschapselementen als (historische) kreken en geulen, kwelder- en oeverwallen. Deze gebieden zijn gevormd door eb- en vloedbewegingen van de zee. Deze gebieden zijn onderdeel van het zeekleigebied. Het zuidelijke Friese gebied wordt gedomineerd door glaciale invloeden met een verscheidenheid aan gewaardeerde landschapsstructuren als pingo’s, stuwwallen en keileem. In Midden-Friesland, erosieve afzettingen, waarbij de kleiafzettingen zijn weggeslagen. Deze gebieden hebben vaak te maken met zoute kwel. Ook het grootste deel van de Waddenzee behoort met de Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog toe aan de provincie Friesland met aardkundige waarden als duinen, buitendijkse kwelders en keileemafzettingen. De variatie van cultuur en natuur creëert een gewaardeerd landschap met grote variatie in landschapstypen. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].
Het landschap in Friesland
De provincie Friesland heeft destijds in het streekplan 2007 het Friese landschap opgedeeld in acht landschappen: het Lauwersmeergebied, De Noordelijke en Zuidelijke Wouden, de Middelzee en Marne, het Merengebied, het IJsselmeergebied en de Waddeneilanden.
Belangrijk onderdeel van het Friese landschap is het Waddenzeegebied. Sinds 2009 is het Nederlandse en Duitse deel van de Waddenzee benoemd tot UNESCO werelderfgoed. In 2014 is hier ook het Deense deel aan toegevoegd. Dit vanwege de unieke kenmerken, goede bescherming en het grensoverschrijdende karakter. Zie ook . Onderaan de pagina staan externe links voor meer informatie.
Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie
Voor de provincie Friesland worden op de Basiskaart Aardkundige Waarden 16 aardkundig waardevolle gebieden weergegeven (bron: LNV, boek: Bewogen Aarde). Het betreft dek- en stuifzandgebieden, ijskernen (pingo’s), oude polders, strandplaten, het hoogveengebied Fochteloërveen, stuwwallen van Gaasterland, overwallen, kreken, kwelderwallen en de vier Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Deze gebieden worden ook aangegeven op de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed. Daar wordt van de fenomenen en gebieden een uitgebreide beschrijving gegeven van eigenschappen en voorkomen.
In de landelijke Nota Ruimte heeft het kabinet in 2002 haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Hierin worden 20 waardevolle agrarische cultuurlandschappen in Nederland bestempeld als nationale landschappen. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling hiervan. In de provincie Friesland komen twee Nationale Landschappen voor, namelijk Zuidwest Friesland, gekenmerkt door openheid en water, en de Noordelijke Friese Wouden, een veenontginnings- en dekzandlandschap met plassen, dobben en pingo-ruïnes. Naast de Nationale Landschappen zijn in Friesland vier nationale parken aangewezen: De Alde Feanen, het Drents Friese Wold, het Lauwersmeer en Schiermonnikoog.
Overzicht documenten beleid en regelgeving
Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.
Onderstaand wordt een overzicht gegeven van beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden en bodembeleid in de provincie Friesland. Er wordt momenteel gewerkt aan de hernieuwde omgevingsvisie van Friesland. De planning is dat deze medio 2020 bekend wordt gemaakt. In 2018 is Leeuwarden culturele hoofdstad van Europa geweest. In dat jaar zijn er vele (kunst)projecten en evenementen geweest die zich richtten op de landschappelijke kenmerken. Het project ‘sense of place’ werkte bijvoorbeeld met kunst/architectuur om het ontstaansverhaal van het landschap te vertellen.
naam document |
datum |
status |
Streekplan 2007 ‘Om de kwaliteit fan de romte’ |
13 december 2006 |
Vastgesteld door PS |
Ontwerp-omgevingsvisie "De Romte Diele" |
18 december 2018 |
Vastgesteld door GS |
Programma Landelijk Gebied Fryslân 2014-2020 |
oktober 2014 |
Vastgesteld door PS |
Structuurvisie "Grutsk op é Romte" |
maart 2014 |
Vastgesteld door PS |
Beleidsnota "Nij Poadium" 2021-2024 |
22 januari 2020 |
Vastgesteld door PS |
Korte toelichting documenten
‘Om de kwaliteit fan de romte’ Streekplan Fryslan 2007
Beleid voor aardkundige waarden is verwoord onder de beleidslijn voor landschap: er moet worden geïnvesteerd in het in stand houden en versterken van archeologische, cultuurhistorische en aardkundige waarden en elementen.
Ontwerp-omgevingsvisie "De Romte Diele
Aardkundige waarden maken deel uit van één van de leidende principes: “omgevingskwaliteiten als ontwerpbasis”. Verder maken ze deel uit van één van de doelstellingen van “basis op orde” namelijk “karakteristieken van het landschap zijn behouden”.
Programma Landelijk Gebied Fryslân
In dit programma wordt binnen het thema van landschap en cultuurhistorie uiting gegeven aan het streekplan gepresenteerd in 2007. Er moet worden geïnvesteerd in het instandhouden van landschapstypen en cultuurhistorie door de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap herkenbaar in het landschap te blijven houden, waardoor ruimtelijke kwaliteit en het identiteitsgevoel worden versterkt.
Structuurvisie ‘Grutsk op ‘e Romte’/Verordenening Romte
Hierin wordt het ruimtelijke beleid voor landschap en cultuurhistorie uitgewerkt. In de visie worden de landschappelijke en cultuurhistorische waarden van provinciaal belang beschreven en van een advies voorzien. Dit gebeurt voor de provincie als geheel en voor de verschillende deelgebieden. In de top 10 van landschappelijke en cultuurhistorische structuren van provinciaal belang, staat de bescherming van het reliëf benoemd. Daarnaast worden aardkundige waarden per deelgebied benoemd. Gemeenten moeten in hun omgevingsplannen rekening houden met deze provinciale belangen en de daarbij behorende adviezen, dat is in de Verordening Romte vastgelegd. Het advies is o.a. het aanwezige reliëf respecteren en bij nieuwe ontwikkelingen benutten als onderdeel van het ontwerp, gebruik maken van het aardkundige gegeven en uitvlakking vermijden.
Beleidsnota Nij Poadium 2021-2024
De beleidsnota Nij Poadium richt zich op behoud en ontwikkeling van cultuurhistorie, monumentenzorg en archeologie, waarbij het beleid voortzet op de culturele hoofdstad in 2018. Binnen enkele programmalijnen van deze beleidsnota wordt ingegaan op het verhalen vertellen en daarbij het verbinden van erfgoed en cultuur. Een ambitie is de bescherming van erfgoed en het zichtbaar maken van archeologie en cultuurhistorisch erfgoed door bijvoorbeeld een sterke kunstinfrastructuur.
Nadere informatie
Kaarten
Website van de Cultuurhistorische Kaart Fryslân
Op deze website wordt de cultuurhistorische informatie onderverdeeld in vier lagen: aardkunde, archeologie, historische geografie en bouwhistorie. Elk van de vier lagen bevat een aantal kaarten.
Contactgegevens
Contact: Provincie Fryslân, Opgave Frysk Kapitaal
Telefoon: 058-292 5521
E-mail: rk-team@fryslan.frl
Contactpersoon: Kees van Stralen (tel. 058 - 292 5897)
Links
Extern:
Overzichtskaart van aardkundige waarden
Nationaal Landschap Zuidwest Friesland
Nationale landschappen in Nederland
Landschapsbiografie Súdwesthoeke
Project ‘Sense of Place’, onderdeel van Leeuwarden, culturele hoofdstad 2018
Literatuur:
Boek: Bewogen Aarde – Aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007)
Intern:
[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden]
[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]
[Aardkundige waarden in Nederland: algemeen]