Vertaal deze pagina

Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

U bevindt zich op: Home › Bibliotheek › Bodembescherming › Aardkundige waarden › Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland

Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland

Noord-Hollandse aardkundige fenomenen

Het ontstaan van Noord-Holland heeft geleid tot vele aardkundige fenomenen die nog aanwezig zijn in het landschap. De aardkundige waarden die in Noord-Holland zijn onder andere (kust)duinen met meren, strandwallen, stuwwallen, kreekruggen, laagveengebieden, slikken en platen en natuurlijke meren. Zie ook [Aardkundige waarden in Nederland: algemeen].

Noord-Holland telt wel 80 aardkundig waardevolle gebieden, waarvan er sinds 2002 16 zijn aangewezen tot aardkundig monument om de aardkundige monumenten bekendheid te geven bij en toegankelijk te maken voor een breed publiek. Bij de onthulling wordt informatie verstrekt over de ontstaansgeschiedenis van het aardkundig monument en de samenhang met natuur, cultuurhistorie, archeologie, landschap etc. Naar ontstaanswijze zijn de aardkundige monumenten onderverdeeld in vijf hoofdgroepen: duin, stuwwal, rivier, veen en zee. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden], [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: wind] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].

De aardkundige monumenten met de oudste geologisch-geografische geschiedenis betreffen het Oude land van Texel (1) en de keileembult op het eiland Wieringen (2) (ontstaan tijdens voorlaatste ijstijd). Andere aardkundige monumenten zijn de oudste strandwal Spaarnwoude-Haarlemmerliede (3), en verschillende duingebieden uit een langlopend bijzonder duinsysteem lopend van Zuid-Kennemerland en Amsterdamse Waterleiding Duinen (4) tot de duinen bij Petten-Den Helder, Zwanenwater (5) via Noord-Kennemerland, Bergen-Egmond (6), Egmond-Wijk aan Zee (7) en Schoorl-Bergen (8). Op de strandwal Spaarnwoude is overigens ook een cultuurhistorisch monument aanwezig. Verder ligt in het aardkundig monument van het nationaal park Zuid-Kennemerland het paraboolduinengebied ‘Bruid van Haarlem’. Achter de duinen ligt het rivierenlandschap De Waver, de Vecht en de Aetsveldsche Polder (9), en De Oude Veer Anna Paulownapolder (10) en de natuurlijke meren Naardermeer (11), Alkmaardermeer en Uitgeestermeer (12). Verder is het stuwwallengebied bij ‘t Gooi-Noord (13) met de Tafelbergeide, Bikbergen en de Limitsche Heide onderdeel van de stuwwal van Utrechtse heuvelrug van ongeveer 50 kilometer lang. Overige monumenten zijn de Westelijke kuststrook van Texel (14), de buitendijkse zandplaten (Balgzand, Breehorn en Noorderhaaks) in de Waddenzee (15) en de fossiele kreken bij Benningbroek-west (16). Een overzicht van deze monumenten kan gevonden worden in de brochure van aardkundige waarden, uitgegeven door de provincie Noord-Holland. Onderaan de pagina wordt een link gegeven naar deze brochure.

Het landschap in Noord-Holland

De provincie Noord-Holland onderscheidt de volgende landschapstypen: jong duinlandschap, strandwallen en strandvlaktelandschap, keileemlandschap, stuwwallenlandschap, oude zeekleilandschap, aandijkingenlandschap, veenweidelandschap en droogmakerijen. Het Noord-Hollandse landschap wordt gekenmerkt door langgerekte duingebieden, veenweidegebieden en droogmakerijen en nieuwe polders. Daarnaast biedt het landschap stuwwallen en dekzandduinen, de langgerekte kustlijn met aaneengeschakelde duingebieden, met daarachter de veengebieden, droogmakerijen en rivierenlandschappen en stuwwallenlandschap. Een ander typisch Hollands landschap is Laag Holland met open polders, molens, veenweidegebieden en veel water. Het is een nationaal landschap, net zoals de Stelling van Amsterdam met forten, dijken en sluizen, de Hollandse Waterlinie en het Groene Hart. Inmiddels hebben de Stelling van Amsterdam en polder De Beemster de status van UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) werelderfgoed gekregen. Het duingebied Zuid-Kennemerland is benoemd als nationaal park. Zie ook [Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee], [Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders], [Aardkundige waarden in het laagveengebied] en [Aardkundige waarden in het rivierenlandschap]. Zie externe links onderaan de pagina voor meer informatie over deze landschappen.

Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie

Op de Basiskaart Aardkundige waarden (bron: Beusekom, E. 2007) worden voor Noord-Holland 16 aardkundige waarden weergegeven. Deze gebieden worden ook weergegeven op overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed. Per gebied wordt daar de naam en ligging gegeven van de aardkundige fenomenen. In de landelijke Nota Ruimte heeft het kabinet haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Hierin worden 20 waardevolle agrarische cultuurlandschappen in Nederland bestempeld als nationale landschappen. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling hiervan.

Overzicht documenten beleid en regelgeving

Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.

Het beschermen van aardkundige waarden is één van de speerpunten van het provinciale landschaps- en bodembeschermingsbeleid in Noord-Holland. De provincie heeft in 2003 een lijst van te beschermen gebieden (80) vastgesteld, die extra planologische bescherming krijgen. Er zijn in totaal 16 van de 80 gebieden aangewezen als aardkundig monument. Met deze aardkundige monumenten tracht de provincie bekendheid en extra bescherming voor de aardkundige waarde te bewerkstelligen.

Onderstaand wordt een overzicht gegeven van beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden en bodembeleid in de provincie Noord-Holland.

naam document	datum	status
Streekplan Noord-Holland Noord (geactualiseerd)	17december 2007	Vastgesteld door PS
Provinciale milieuverordening tranche 10A (PMV)	12 november 2015	Vastgesteld door PS
Leidraad Landschap en Cultuurhistorie 2018	10 april 2018	Vastgesteld door GS
Beoordelingskader ontheffing aardkundige monumenten	27 oktober 2015	Vastgesteld door GS
Structuurvisie Noord-Holland 2040	28 september 2015	Vastgesteld door PS
Provinciale ruimtelijke verordening (PRV) juni 2019	27 mei 2019	Vastgesteld door PS
Omgevingsvisie NH2050	19 november 2018	Vastgesteld door PS

Korte toelichting documenten

Provinciale milieuverordening (PMV)
In de Provinciale Milieuverordening worden de gebruiksbeperkingen aangegeven voor de aardkundige monumenten. De 16 ‘Aardkundige Monumenten’ genieten op basis van de Wet milieubeheer en de Wet Bodembescherming een hoge mate van bescherming via de (PMV) en mogen alleen ontwikkeld worden als het ten goede komt aan de aardkundige kwaliteit (bijvoorbeeld het opnieuw laten stuiven van duinzanden). Er mogen geen ontgrondingen of egalisaties plaatsvinden en grondverzet en diepploegen is niet toegestaan. Ook mag is er een ontheffing voor ondergrondse infrastructuur, natuurbouwprojecten, permanente peilverlagingen, stortingen, installatie van bodemenergiesystemen en het betreden van de locaties met voertuigen met hoge ballast (artikel 6.3).

Leidraad Landschap en Cultuurhistorie 2018
De provincie beoordeelt de bodembeschermingsaspecten in gemeentelijke bestemmingsplannen. De cultuurhistorische waarden moeten in een vroegtijdig stadium van de planvorming worden geïnventariseerd, bij het ontwerp worden gebruikt en bij het besluit worden meegenomen. De “Leidraad” is dat de ontstaansgeschiedenis en kernwaarden van landschap en cultuurhistorie worden behouden of versterkt in plannen en uitvoering van ruimtelijke ontwikkelingen.

Boordelingskader ontheffing aardkundige monumenten
Aardkundige monumenten in Noord-Holland zijn beschermd tegen bedreigende activiteiten in de Provinciale Milieuverordening Noord-Holland. Eventuele vrijstelling van de Provinciale Milieuverordening is mogelijk na beoordeling van de geplande activiteit op basis van het opgestelde beoordelingskader. In het beoordelingskader worden per hoofdgroep (duin, stuwwal, zee, rivier en veen) de kenmerken van de aardkundige monumenten beschreven. De informatie hiervoor is onderzocht in het Intentieprogramma bodembeschermingsgebieden uit 1994. Het document stelt scoringscriteria voor de mate van aantasting van het aardkundig monument, waarna een inhoudelijke beoordeling bepaalt of de activiteit wel of niet mag worden uitgevoerd.

Structuurvisie Noord-Holland 2040
In de structuurvisie wordt de kwaliteit van Noord-Holland behouden door de veelzijdigheid in de ruimtelijke ordening. Aardkundige waarden worden expliciet benoemd onder het hoofdstuk ruimtelijke kwaliteit. Behoud en ontwikkeling van het Noord-Hollandse landschap staat centraal. De verschillende landschapstypen worden benoemd, waarbij identieke kernkwaliteiten worden erkend die het gebied een eigen karakter en identiteit geven. De voornaamste kernkwaliteiten vallen binnen de categorieën archeologie en tijdsdiepte, aardkundige waarden, historische structuurlijnen, cultuurhistorische objecten en openheid, duisternis en stilte en dorps-DNA. Aardkundige monumenten worden gezien als aardkundig erfgoed voor een volgende generatie.

Provinciale Ruimtelijke Verordening juni 2019
Deze verordening schrijft voor waaraan de inhoud van (gemeentelijke) bestemmingsplannen, projectbesluiten en beheersverordeningen moeten voldoen. De regels komen voort uit de bestaande streekplannen Noord-Holland Zuid en Noord. De 80 aardkundig waardevolle gebieden, waarvan 16 aardkundige monumenten, in de provincie Noord-Holland genieten momenteel planologische bescherming via het provinciale Structuurvisie. De ruimtelijke verordening geeft invulling aan deze structuurvisie. De aardkundige monumenten worden beschermd via hoofdstuk 6 en aardkundig waardevolle gebieden via artikel 8. Verder wordt er in de PRV verwezen naar de nieuwe Leidraad Landschap en Cultuurhistorie.

Omgevingsvisie NH2050
In de omgevingsvisie staat de balans tussen economische groei en leefbaarheid centraal. Aardkundige en archeologische waarden, cultuurhistorie, gebouwd (wereld)erfgoed en de unieke en rijke variatie aan (open) landschappen en ruimtelijke structuren worden als onderscheidend gezien en als basis voor de leefomgevingskwaliteit. “Voor de leefomgevingskwaliteit is het essentieel om de verschillende waarden en karakteristieken van landschap en cultuurhistorie te benoemen, te behouden, waar nodig adequaat te herstellen en waar mogelijk te versterken en te ontwikkelen.”

Nadere informatie

Provinciale landschaps- en bodembeschermingsbeleid

Rapport: 'Aardkundige monumenten in de provincie Noord-Holland, bescherming en behoud van het aardkundig erfgoed, 2004’

Brochure: ‘Aardkundige monumenten in Noord-Holland. Een overzicht van het Aardkundig Erfgoed in de provincie aan de hand van historische prenten’, Provincie Noord-Holland.

Video: ‘Aardkundige waarden van de provincie Noord-Holland’

Boek: Bewogen Aarde – Aardkundig erfgoed in Nederland (E. Beusekom, 2007)

Onthulling eerste aardkundige monument Noord-Holland: Strandwal van Spaarnwoude

Kaartbestanden

Overzichtskaart van aardkundige waarden

Contactgegevens

Contact: Provincie Noord-Holland, sector Omgevingsbeleid

Martin Vos, beleidsadvisieur Bodem en Aardkundige monumenten