Aardkundige waarden in de provincie Zuid-Holland

Zuid-Hollandse aardkundige fenomenen

Natuurlijke landschappen zijn in Zuid-Holland vanwege een hoge bevolkingsdichtheid en intensief gebruik van het landschap minder goed herkenbaar. Echter zijn er nog steeds meerdere aardkundige fenomenen zichtbaar in het landschap zoals kustduinen, strandwallen, strandvlakten, kreek- en stroomruggen, (veen)rivieren, donken, en een zoetwater getijdendelta. De aardkundige fenomenen in de provincie hebben een sterke relatie met de fysische processen van water. De aardkundige fenomenen kunnen ingedeeld worden in drie verschillende deltalandschappen, die verschillende cultuurlandschappen creëren: de bedijkte zeekleipolders in het rivierdeltalandschap, de bollenteelt in het kustlandschap en als derde het veenweidegebied in het veenlandschap achter de strandwallen en het duingebied. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: wind] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].

Het landschap in Zuid-Holland

Zuid-Holland kent een grote diversiteit aan deltalandschappen. Centraal in Zuid-Holland ligt het veenlandschap het Groene Hart, opgebouwd uit veenontginningen, plassen en drooggemaakte veenplassen. Het landschap van Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en het Hollandse Plassengebied zijn voorbeelden van dit type veenlandschap. Aan de westkant worden deze veenlandschappen omgeven door het Hollandse kustlandschap dat wordt gevormd door de duinen, strandwallen en strandvlaktes. De kuststrook tussen Hoek van Holland en Scheveningen wordt momenteel beschermd door de zandmotor, een kunstmatig schiereiland waarvan het zand door de natuurlijke dynamiek verspreid over de noordelijk liggende kuststrook. Ook het nationaal park Zuid-Kennemerland ligt deels in Zuid-Hollland. De landschappen worden doorsneden door het rivierenlandschap met oeverwallen en rivierdijken in de polders en droogmakerijen. In het zuiden monden de grote rivieren uit in het Deltalandschap met grote wateren rond de kleipolders, kreken en grillige dijken van de Zuid-Hollandse Eilanden zoals De Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee. Zie ook [Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee], [Aardkundige waarden in het rivierenlandschap], [Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders] en [Aardkundige waarden in het laagveengebied].

De provincie heeft bijzondere erfgoederen benoemt tot kroonjuwelen. De kroonjuwelen zijn de Landgoederenzone, het Kagerplassengebied, de Keukenhof, de kerngebieden van Midden-Delfland en de Krimpenerwaard, Aarlanderveen e.o., de Oude Hollandse Waterlinie, de lintdorpen Meije en Weipoort, het schurvelingengebied op Goeree, de Diefdijk als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het molengebied van Kinderdijk en Polder de Biesbosch op het Eiland van Dordrecht. Verder kent de provincie een aantal (potentiële) werelderfgoederen die deels berusten op de aanwezigheid van aardkundige waarden: het molengebied van Kinderdijk, de Romeinse Limes en de Nieuwe Hollandse Waterlinie (de Van Nellefabriek in Rotterdam is ook werelderfgoed, maar wordt buiten beschouwing gelaten). Als laatste kijkt de provincie in zeven erfgoedlijnen naar de bescherming en versterking van erfgoed: de Landgoederenzone, Waterdriehoek, Atlantikwall, Oude Hollandse Waterlinie, Limes, Trekvaarten en Goeree-Overflakkee. Zie voor meer informatie de externe links onderaan de pagina.

Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie

In haar bodemvisie heeft de Provincie Zuid-Holland een afbeelding opgenomen van de (inter)nationale aardkundige waarden welke zij wil behouden. Deze kaart is momenteel ook online te vinden (zie onderaan de pagina voor een link naar de kaart). Hierin zijn verschillende beschermingscategorieën opgenomen. Het betreft o.a. kustduinen, strandwallen, kreekruggen, (veen)rivieren, donken (Alblasserwaard), de zoetwater getijdendelta De Biesbosch en oude Maaslopen met stroomruggen. Uit een inventarisatie van de provincie Zuid-Holland is gebleken dat er in Zuid-Holland 87 gebieden zijn met aardkundige kenmerken. Via de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed zijn de gebieden met aardkundige waarden aangegeven.

In de landelijke Nota Ruimte heeft het kabinet haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Hierin worden 20 waardevolle agrarische cultuurlandschappen in Nederland bestempeld als nationale landschappen. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling hiervan. Het veenlandschap in Zuid-Holland maakt deel uit van Nationaal Landschap het Groene Hart. Daarnaast is de Hoeksche Waard (één van de Zuid-Hollandse Eilanden) aangewezen als Nationaal Landschap.

Overzicht documenten beleid en regelgeving

Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.

Onderstaand wordt een overzicht gegeven van beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden en bodembeleid in de provincie Zuid-Holland.

Korte toelichting documenten

Visie Mobiliteit en Ruimte (Wijziging 2018)
In de visie ruimte en mobiliteit wordt gesteld dat archeologische, cultuurhistorische en aardkundige waarden behouden moeten worden en waar mogelijk ontwikkeld door ze te betrekken in beleid voor ruimtelijke kwaliteit en gebiedsontwikkelingen. Hoofdstuk 3 gaat in op de kwaliteit van het landschap, groen en erfgoed, waarbij de drie deltalandschappen worden erkend als ruimtelijk waardevol omdat ze “de grondslag vormen voor de identiteit van de bebouwde en de groene ruimte in de provincie en vertellen de geschiedenis van Zuid-Holland”. De Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) bevat alle gebieden van waarde. De bescherming van waarden is opgenomen in de omgevingsverordening, uitvoeringsprogramma erfgoedlijnen, gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit, en de kwaliteitskaart geeft invulling voor de bescherming van aardkundige waarden.

Omgevingsbeleid Zuid-Holland
De omgevingsvisie beschrijft de samenhang tussen de ruimtelijke kwaliteit en omgevingskwaliteit. De ruimtelijke hoofdstructuur geeft sturing aan ontwikkeling van het landschap. Beleidskeuzes van provincies en gemeenten worden gebaseerd op een leefomgevingstoets, waarin aardkunde en archeologie in de ruimtelijke kwaliteit is opgenomen. De toets geeft inzicht in de beoogde effecten van plannen op de omgeving. Aardkundige waarden worden gedefinieerd als “De laag van de ondergrond” die “gaat over de grondslag van de provincie en de natuurlijke (landschapsvormende) processen”. Het is deze laag waar cultuur- en natuurlandschappen op berusten.

Cultuurhistorische kaart (inclusief Cultuurhistorische Hoofdstructuur)
De cultuurhistorische hoofdstructuur vormt de basis voor provinciaal erfgoedbeleid en bundelt cultuurhistorische, aardkundige en archeologische waarden. De drie thema’s van de kaart zijn archeologie, historische stedenbouw en historisch landschap.

Beleidsvisie Cultureel Erfgoed en Basisvoorzieningen Cultuur 2017-2020
In de beleidsvisie staan de zeven erfgoedlijnen van Zuid-Holland Centraal. Voor iedere erfgoedlijn is een erfgoedtafel ingesteld waar betrokkenen invloed kunnen uitoefenen op beoogde plannen en toekomstig beleid om het erfgoed te beschermen en te ontwikkelen. Een subsidieregeling voor maatregelen kan worden aangevraagd.

Nadere informatie

Kaartbestanden

Aardkundige waarden kaart van het Zuid-Hollandse landschap

Contactgegevens

Contact: Provincie Zuid-Holland, afdeling Ruimte, Wonen en Bodem

Erik Kuik, beleidsmedewerker

E-mail: ej.kuik@pzh.nl

Links

Extern:

Overzichtskaart aardkundige waarden

Nationaal Landschap het Groene Hart

Nationaal Landschap Hoeksche Waard

Erfgoedlijn Limes in Zuid-Holland

Erfgoedlijn Oude Hollandse Waterlinie

Erfgoedlijn Atlantikwall

Erfgoedlijn Landgoederen

Erfgoedlijn Trekvaarten

Erfgoedlijn Waterdriehoek (waaronder Biesbosch)

Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee

Nationaal Park Zuid-Kennemerland

Literatuur:

Boek: Bewogen aarde – aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007)

Intern:

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: wind]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]

[Aardkundige waarden in Nederland: algemeen]

[Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee]

[Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders]

[Aardkundige waarden in het laagveengebied]

[Aardkundige waarden in het rivierenlandschap]