Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe polders

Het ontstaan van droogmakerijen en nieuwe polders met aardkundige fenomenen

Droogmakerijen en nieuwe polders zijn gebieden die door de mens zijn ontgonnen, meestal voor agrarische doeleinden. De ontwatering van het gebied veranderde de fysische geografie van het oorspronkelijke landschap. Enkele elementen in droogmakerijen en nieuwe polders herinneren nog aan de natuurlijke ontstaanswijze van het gebied. Deze gebieden hebben een aardkundige waarde.

Droogmakerijen

In Noord- en Zuid-Holland, Zeeland, Flevoland en Friesland, komen de droogmakerijen voor. Door het droogmalen van plassen kwam de oude zeebodem weer aan de oppervlakte. Dit was de oude bodem van voor dat er veen vormde door afsluiting van de kust (zie [B. Aardkundige waarden per landschapstype]). Via getijdekreken drong de zee bij vloed het land binnen. Zodra het zeewater over de randen van de kreek stroomde, nam de stroomsnelheid af en werd zandig en zavelig materiaal afgezet op de kreekrug (getijde oeverwallen). In het rustige water tussen de geulen bezonken de fijnste deeltjes, die slappe klei vormden. De getijdeoeverwallen en kreekbeddingen klonken door hun grovere materiaal minder in dan de slappe klei ertussen, waardoor ze nu nog als ruggen in het landschap herkenbaar zijn. Deze omkering van het reliëf in het landschap wordt ook wel inversie (inversieruggen) genoemd. De voormalige lopen van deze kreken zijn (vooral op luchtfoto’s) goed terug te zien in de droogmakerijen, soms door hun grovere textuur (en dus betere afwatering) en soms door hoogteverschil (inversie). Zie onderaan de pagina voor externe links met meer informatie.

Nieuwe polders

De IJsselmeerpolders van de Wieringermeer, Noordoostpolder en oostelijk en zuidelijk Flevoland vormen samen met het IJsselmeer en de afsluitdijk het gebied van de voormalige Zuiderzee. De polders liggen 2,5-5m beneden NAP. De Wieringermeerpolder behoort tot het oude zeekleilandschap met kalkarme klei- en wadafzettingen. De andere polders bestaan uit jongere zeekleiafzettingen die gedeeltelijk zijn ontstaan na het eroderen van het voormalige veenlandschap. Het veen zien we terug als verspoeld materiaal onder de jongere afzettingen, waar het Flevomeer zich geleidelijk uitbreidde toen de Almere lagune zich na het begin van de jaartelling had gevormd. Na 1600 verziltte de Almere lagune meer en meer en ontstond de Zuiderzee met haar schelprijke kleiafzettingen. In oostelijk Flevoland ligt in de omgeving van Swifterbant een systeem van rivierduinen en oeverwallen vlak onder het huidige maaiveld. In de Noordoostpolder komen ook Pleistocene zandgronden aan het oppervlak en bij Urk en in de Wieringermeerpolder komt keileem aan het oppervlak. Daarnaast is het voormalig veeneiland Schokland als aardkundige waardevol element het vermelden waard. Zie ook [Aardkundige waarden in de provincie Flevoland].

Aardkundige waarden in de droogmakerijen en polders

Kort samengevat worden de volgende aardkundige fenomenen in het droogmakerij- en nieuwe polderlandschap herkend: getijdekreken, inversieruggen, oeverwallen, verspoelde veenafzettingen, rivierduinen, keileem. Diverse van deze fenomenen zijn benoemd als aardkundig waardevol. De keileembult van Wieringen in Noord-Holland en de keileembult van Urk en voormalig veeneiland Schokland zijn aangewezen als aardkundig monument (zie ook [Aardkundige waarden: algemeen]). Schokland is tevens benoemd als werelderfgoed op de lijst van UNESCO. Zie ook [aardkundige waarden in de provincie Flevoland] en [Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland].

Op de Basiskaart Aardkundige Waarden (bron: Beusekom, E. 2007) zijn de aardkundige waarden van Nederland op kaart weergegeven. Een vergelijkbare kaart is de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door de Rijksdienst van Cultureel Erfgoed, erop zijn uitgebreide beschrijvingen te vinden van de eigenschappen en het voorkomen van de aardkundige waarden in Nederland. Beschrijvingen van de verschillende landschappen in Nederland en de aardkundige fenomenen die erin te vinden zijn, staan in het boek Bewogen aarde (Beusekom, E. 2007). Ook het boek Landschappelijk Nederland (Berendsen, H.J.A. 1997) is een waardevol naslagwerk met betrekking tot (het ontstaan van) de landschappen en aardkundige fenomenen in Nederland.

Links

Extern:

externe linkOverzichtkaart van aardkundige waarden

externe linkNationale UNESCO commissie

externe linkWorld Heritage UNESCO

externe linkDroogmakerijen en polders en diverse interessante links

Literatuur:

Boek: Bewogen aarde – aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007).

Boek: Landschappelijk Nederland (H.J.A. Berendsen, 1997)

Intern:

[Aardkundige waarden: algemeen]

[B. Aardkundige waarden per landschapstype]

[Aardkundige waarden in de provincie Flevoland]

[Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland]