Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee

Algemeen

De Nederlandse kust kan min of meer opgedeeld worden in de estuariumkust van de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden, de vloeiende, gesloten kustlijn van Hoek van Holland tot Den Helder en de Noordelijke Waddenkust met de Waddeneilanden.

In de afgelopen duizenden jaren is de huidige kust gevormd tot wat hij nu is. De vloeiende kustlijn van Hoek van Holland tot Den Helder bestaat uit brede zandstranden en langgerekte duinketens. Tijdens het laatste glaciaal, het Weichselglaciaal, zo’n 120.000-12.000 jaar geleden, stond de Noordzee voor langere tijd helemaal droog; het was mogelijk de Noordzee te voet over te steken naar Engeland. Veel van het water was opgeslagen in grote ijskappen. Toen daarna een warmere periode, een interglaciaal, aanbrak, steeg het waterpeil in de Noordzee als gevolg van het smelten van de ijskappen. Dat was het begin van de vorming van onze kustlijn. De zee zette zand af op het land, waardoor strandwallen ontstonden, die later door de zee deels weer werden weggeslagen. Echter, doordat de zeespiegel bleef stijgen, hetzij langzamer dan daarvoor, bleef er ruimte voor afzetting (sedimentatie) ontstaan waardoor op een gegeven moment de afgezette strandwallen behouden bleven. Zo ontstonden de zogenoemde Oude duinen (strandwallen). Het proces herhaalde zich rond de Middeleeuwen nog een keer en zo ontstonden de Jonge duinen voor de Oude duinen.

De Maas en de Schelde hebben geen karakteristieke delta in zee uitgebouwd. Dit komt door de dominante invloed van een noordelijke zeestroming in de Noordzee tegenover het sedimentaanvoer. De noordelijke stroming parallel langs de kust zorgt voor noordelijk transport van slib en zand bij de uitmonding van de rivieren. Wel hebben de rivieren samen met de getijdewerking van de zee, dwars op de kust zeearmen gevormd. Deze scheiden de eilanden van de Zeeuwse en Zuid-Hollandse estuariumkust. Zie ook [Aardkundige waarden in de provincie Zuid-Holland].

De ligging van de Waddeneilanden, evenwijdig aan de kust, is ontstaan door dezelfde hierboven genoemde zeestroming. De vorm van de eilanden laat de afbuiging van de zeestroming langs Nederland zien, parallel langs de kust. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden].

Aardkundige waarden in de kustzone, kustwateren en Noordzee

Er zijn in Nederland tal van aardkundige waarden gerelateerd aan de kustzone, kustwateren en Noordzee.

Aardkundige fenomenen die gerelateerd zijn aan de kustzone zijn bijvoorbeeld de strandwallen (Oude duinen) en de Jonge duinen, waaronder internationaal bekende duinen zoals de zogenoemde oogduinen op Ameland en Schiermonnikoog en de paraboolduinen in o.a. de Kennemerduinen. Door de duinvorming stagnerende de afwatering achter de duinen, waardoor veel veenvorming heeft kunnen plaatsgevonden. Op de veenpakketten zijn door zeespiegelrijzing dikke lagen zand, zavel en klei afgezet en werd lokaal veen weggeslagen, door bijvoorbeeld geulvorming of overstromingen. Ook heeft de mens een groot deel van het veen afgegraven ten behoeve van de brandstofwinning. Diverse veenpakketten, vennen en het Naardermeer (een natuurlijk meer, door afkalving in het veen ontstaan) worden nu als aardkundige waarde aangemerkt. Zie ook [Aardkundige waarden in het laagveengebied] en [Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland].

Nederland kent twee grote estuaria. Het eerste estuarium is de Waddenzee met een landschap van zandplaten, kwelders en kreken. Ook de vijf Waddeneilanden worden als aardkundige waarden aangemerkt. Het tweede is de Westerschelde met de deels afgesloten Oosterschelde en kreeksystemen, slikken en schorren in Zeeland. Zeer bekend zijn het schorrengebied het Verdronken Land van Saeftinghe en de slikken van Bath. Zie ook [Aardkundige waarden in de provincie Zeeland].

Ook op het continentaal plat van de Noordzee, het grootste gebied van territoriaal Nederland, zijn aardkundige fenomenen te vinden, zoals onderzeese oevers, ruggen en banken, diepe getijdengeulen en onderwater-ebdelta’s, zandgolven en zandplaten te vinden. De Razende Bol (ook wel Noorderhaaks genoemd) voor de kust van Den Helder is een voorbeeld van een dergelijke zandplaat. Verder zijn er op de zeebodem verschillende aardkundige waarden te vinden van processen in het verleden, zoals bijvoorbeeld het landijs. Zo zijn er tunneldalen en pockmarks (kraters als gevolg van het explosief ontsnappen van gas) te vinden.

Op de Basiskaart Aardkundige Waarden (bron: boek Bewogen aarde, E. van Beusekom, 2007) zijn de aardkundige waarden op kaart weergegeven. Een vergelijkbare kaart is de externe linkoverzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door de Rijkdienst voor Cultureel Ergoed. Hierop zijn uitgebreide beschrijvingen te vinden van de eigenschappen en het voorkomen van de aardkundige waarden in Nederland. Beschrijvingen van de verschillende landschappen in Nederland en de aardkundige fenomenen die erin te vinden zijn, staan in het boek Bewogen aarde (zie onderstaande links). Ook het boek Landschappelijk Nederland is een waardevol naslagwerk met betrekking tot (het ontstaan van) de landschappen en aardkundige fenomenen in Nederland.

Links

Extern:

externe linkOverzichtskaart van aardkundige waarden (geeft een kaartbeeld van de aardkundig waardevolle gebieden in Nederland).

externe linkHet ontstaan van de Nederlandse kust, met meer interessante links naar websites over de Nederlandse kust

Literatuur:

Boek: Bewogen aarde – aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007).

Boek: Landschappelijk Nederland (H.J.A. Berendsen, 1997)

Intern:

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden]

[B. Aardkundige waarden per landschapstype]

[Aardkundige waarden in de provincie Zeeland]

[Aardkundige waarden in de provincie Zuid-Holland]

[Aardkundige waarden in de provincie Noord-Holland]

[Aardkundige waarden in het laagveengebied]