Aardkundige waarden in de provincie Gelderland

Gelderse aardkundige fenomenen

De aardkundige waarden in de provincie Gelderland kunnen worden opgedeeld in de afzettingen ontstaan door ijs en poolomstandigheden, toen tijdens de laatste ijstijd dat het landijs Nederland bereikte (Saale-ijstijd; ca. 300.000-130.000 jaar geleden). Voorbeelden hiervan zijn het glaciale bekken De Gelderse Vallei en diverse stuwwallen (o.a. Lochem, Nijmegen). Ook zijn er elementen in het landschap terug te vinden smeltwaterterrassen en dekzanden. De andere aardkundig waardevolle fenomenen en gebieden hangen samen met de fysische processen van water van de rivieren die Gelderland doorsnijden. Zo vinden we in het rivierlandschap wielen, rivierkleien en uiterwaarden. Ook komen delen van Gelderland vandaag de dag door tektonische processen omhoog, wat het uiterlijk van het landschap beïnvloed. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden], [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: tektoniek] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].

Het landschap in Gelderland

De provincie Gelderland heeft een aantal gebieden aangemerkt die (inter)nationaal unieke aardkundige en cultuurhistorische kwaliteiten bevatten. Een groot deel van deze waardevolle landschappen valt ook binnen de gebieden die het Rijk heeft aangewezen als nationale landschappen. De veelal voedselarme zandgronden zijn voor een groot deel bebost, zoals ook de Veluwe met kenmerkende zandverstuivingen, heidegebieden en vennen. Zie ook [Aardkundige waarden in zandgrond en beekdalen] en [Aardkundige waarden in het hoogveengebied].

Het Gelderse landschap is in grote mate beïnvloed door de rivieren die er doorheen lopen, zie ook [Aardkundige waarden in het rivierenlandschap]. Gelderland wordt doorsneden door de Rijn met zijn aftakkingen Waal en IJssel. De grens met de provincie Noord-Brabant wordt gevormd door de Maas.

Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie

Op de Basiskaart Aardkundige waarden (bron: E. van Beusekom, 2007) zijn 68 aardkundig waardevolle gebieden aangegeven voor de provincie Gelderland. Deze zijn ook weergegeven op de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijkdienst van Cultureel Erfgoed. Per gebied wordt daar een uitgebreide uitleg gegeven van de eigenschappen van elk fenomeen.

De provincie heeft karakteristieke, landschappelijk waardevolle gebieden benoemd. Beleid over de Nationale Landschappen heeft de provincie opgenomen in de omgevingsvisie. Ook heeft de provincie een cultuurhistorische digitale kaart waarop (archeologische) monumenten en erfgoederen van waarde zijn aangegeven evenals bijzondere geografische eenheden.

Een deel van deze landschappen valt ook binnen de waardevolle agrarische cultuurlandschappen die in de landelijke Nota Ruimte zijn benoemd als Nationaal Landschap. In deze nota heeft het kabinet haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling. Van de nationale landschappen in Nederland liggen zeven (deels) in Gelderland. Dit zijn: Arkemheen-Eemland, Gelderse Poort, Graafschap, Nieuwe Hollandse Waterlinie, Rivierengebied, Veluwe en Winterswijk.

Overzicht documenten beleid en regelgeving

Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.

Korte toelichting documenten

Belvoir 2 ‘Steeds opnieuw schitteren’
Belvoir is de nota voor het cultuurhistorisch beleid van Gelderland. Het cultuurhistorisch beleid van de provincie Gelderland staat in de nota ‘Belvoir’. Hierin is vastgelegd hoe de provincie omgaat met het cultuurhistorisch erfgoed. Cultuurhistorische identiteiten kunnen als inspiratiebron dienen (Nota Belvoir2).

De gebieden met een gemeenschappelijke cultuurhistorische identiteit zijn:

• Veluwemassief
• Veluwezoom
• IJsselvallei
• Gelderse Vallei
• Randmeergebied
• Rivierengebied
• Stuwwal van Nijmegen
• Achterhoek
• Winterswijks Plateau
• De Liemers

Nota Belvoir 3 (2009-2012)
De kadernota wil monumenten, archeologische vindplaatsen en waardevolle landschappen beschermen tegen de bedreiging door oprukkende bebouwing en economische activiteiten. Belvoir 3 is een vervolg op de eerdere nota’s Belvoir 1 en 2. In deze nota’s is vastgelegd hoe de provincie haar cultuurhistorisch erfgoed wil bewaren en versterken. Het doel van de Belvoir 3 is het realiseren van betekenisvolle plekken en daarmee van een duurzame leefomgeving. Door mensen en organisaties te inspireren, helpen en aanmoedigen om hun cultuurhistorische omgeving tot een integraal deel van hun dagelijkse leven te maken en als basiselement te laten dienen voor de toekomst.

Gelderse omgevingsvisie Gaaf Gelderland 2005.

De omgevingsvisie volgt het streekplan uit 2005 op en richt zich op de verschillende functies in regionaal verband een zodanige plek te geven dat de ruimtelijke kwaliteiten worden versterkt en er zuinig en zorgvuldig met de ruimte wordt omgegaan. In paragraaf 4.1 en 4.4 van de omgevingsvisie erkent de provincie dat verschillende activiteiten de leefomgeving en daarbij horende kwaliteiten als de natuur, rivierenlandschap en het erfgoed kunnen aantasten. De omgevingsvisie hanteert daarom een integraal beleid om ruimtelijke kwaliteit te behouden.

Beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed 2017-2020

Het beleidsprogramma focust op het behoud en versterken van cultuur en erfgoed in de provincie Gelderland. In het hoofdstuk Erfgoed ontwikkelen en beleven wordt speciaal aandacht verleend aan de bescherming en zichtbaarheid landschap en archeologie, waarvoor historische landschapselementen en groen erfgoed worden beschermd. Op de website van de provincie Gelderland is onder het thema cultuurhistorie informatie en beleid te vinden over de manier waarop ze het cultuurhistorisch erfgoed willen bewaren en herstellen.

Uitvoeringsprogramma Cultuur en Erfgoed 2017-2020

Het actieplan verwijst voor de kwaliteitsimpulsen voor cultuurhistorie naar het beleidsprogramma, Belvoir en het streekplan, waarin voor regio’s en landschappen identiteiten en kernkwaliteiten aangegeven zijn, die leidend zijn voor het handelen van de provincie. De provincie Gelderland beschermt de aardkundige waarden door ze te betrekken bij ruimtelijke planbegeleiding en plantoetsing.

Nadere informatie

Kaartbestanden

Atlas cultuurhistorische waarden – in Gelderland

Contactgegevens

Contact: Provincie Gelderland, Adressen / Algemene diensten en voorzieningen / Provincie

Telefoon: 026-359 9999 (informatiecentrum)

E-mail: provincieloket@gelderland.nl

Links

Extern:

Stichting Landschapsbeheer Gelderland

Provincie Gelderland - Landschappen in Gelderland (inclusief link doorverwijzingen naar Streekplan 2005 en kaart met landschappelijk waardevolle gebieden aangewezen door de Provincie Gelderland)

Overzichtskaart van aardkundige waarden

Nationale landschappen

Aanvullende informatie over tektonische processen in Nederland

Literatuur:

Boek: Bewogen Aarde - Aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007)

Intern:

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: tektoniek]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]

[Aardkundige waarden in Nederland: algemeen]

[Aardkundige waarden in het rivierenlandschap]

[Aardkundige waarden in zandgrond en beekdalen]

[Aardkundige waarden in het hoogveengebied]