Aardkundige waarden in de provincie Zeeland

Zeelandse aardkundige fenomenen

Het ontstaan van de provincie Zeeland heeft een sterke relatie met de fysische processen van water. Vele malen overstroomde het land en slibde nieuw land aan. In de Romeinse tijd bestond het landschap van Zeeland veelal uit moerassig veen. Met de stijging van de zeespiegel werden grote stukken veen weggeslagen, waarbij dikke lagen klei werden afgezet. Er ontstond een getijdegebied met vele kreken, geulen; schorren en slikken vergelijkbaar met het huidige Waddengebied. In het landschap zijn nog restanten te vinden van dekzanden, overblijfselen van fysische processen van ijs en poolomstandigheden. De reliëfverschillen die vandaag de dag te zien zijn in het landschap vertellen het verhaal van voormalige eilanden, kreken en poelen zichtbaar en geven een identiteit aan het landschap. Zie ook [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden] en [Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water].

Het landschap in Zeeland

ZZeeland kent een jong landschap dat qua ontwikkeling hooguit teruggaat tot de Middeleeuwen. Toen bestond het uit een kustlandschap van eilanden die zich herstelden van overstromingen. De ontwikkeling van het landschap was er één van bedijkingen en inbraken. Soms won de zee en soms won de mens door een polder in te dijken. Het landschap kenmerkt zich door het overwegend open polderlandschap dat doorbroken wordt door dijken met bomenrijen met daartussen oude kreekresten en doorbraakwielen kenmerkend als zeekleigebied. Buiten de zeedijken liggen de zeearmen, waarachter altijd weer zicht is op bedijkt land aan de overkant. Zie ook [Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee], [Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders], [Aardkundige waarden in het rivierengebied], [Aardkundige waarden in het laagveengebied] en [Aardkundige waarden in het zeekleigebied].

Na de Tweede Wereldoorlog en de Watersnoodramp in 1953 brak een periode aan van ruilverkavelingen, waarbij kleine landschapselementen als poelen en bosjes verdwenen. Door afdammingen en dijkverhogingen veranderde ook het karakter van de zeearmen. Andere bedreigingen voor het landschap zijn grootschalige dorpsuitbreidingen, industrialisatie, infrastructuur en recreatie.

Voorkomen aardkundige waarden binnen de provincie

Ondanks de vele antropogene veranderingen in het landschap zijn er nog 27 erkende waardevolle aardkundige gebieden, waarvan er vijf de status van aardkundig monument hebben ontvangenDe voormalige waterwinplaats Oranjezon, het boerenland Hoeve van der Meulen, opvallende geologie bij de Meester van der Heijden Groeve in Nieuw Ramen, het landschap van kreekruggen en poelgronden (ondanks eeuwenoude zoutwinning uit veen) van het Yerseke Moer zijn benoemd tot aardkundig monumenten. Als laatste is het getijdenlandschap van Verdronken Land van Saeftinge benoemt tot aardkundig monument. Voor een overzicht van alle aardkundig waardevolle gebieden is door de stichting Het Zeeuwse Landschap een brochure uitgebracht. Zie onderaan de pagina voor een link naar deze brochure.

Op de Basiskaart Aardkundige waarden (bron: LNV, boek: Bewogen aarde) worden voor Zeeland 15 aardkundige waarden weergegeven. Dit betreffen kustduinen, dekzandruggen met kreken en kreeksystemen met schorren en slikken. Daartussen komen veenrestanten voor, de gemoerde gronden. Deze aardkundige waarden staan ook weergegeven op de overzichtskaart van aardkundige waarden, gemaakt door het Rijkdienst van Cultureel Erfgoed. Per fenomeen of gebied wordt daar een uitgebreide uitleg gegeven van eigenschappen en voorkomen.

In de landelijke Nota Ruimte heeft het kabinet haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland weergegeven. Hierin worden 20 waardevolle agrarische cultuurlandschappen in Nederland bestempeld als nationale landschappen. Het Rijk schenkt aan deze gebieden extra aandacht ten behoeve van behoud en ontwikkeling hiervan. In de provincie Zeeland is het landschap Zuid-West Zeeland benoemd als Nationaal Landschap. Het bestaat uit drie afzonderlijke gebieden: Walcheren, de Zak van Zuid-Beveland en het westelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen. De Zak van Zuid-Beveland heeft een kleinschalig karakter met polderpatronen en kreekrestanten. Walcheren is een kleinschalig open landschap met duinen, kreekruggen en kommen. In het westelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen gaat de zandige kust via kleiige polders en geulensystemen over in een dekzandlandschap. De Oosterschelde is benoemd tot nationaal park Oosterschelde en is het grootste nationale park van Nederland. Zie onderaan de pagina voor externe links met meer informatie.

Overzicht documenten beleid en regelgeving

Er is geen landelijke wetgeving met betrekking tot aardkundige waarden. Sommige provincies hebben hun ambities ten aanzien van aardkundige waarden opgenomen in een structuurvisie, streekplan, Provinciale omgevingsverordening (POV) of iets dergelijks. Deze invulling verschilt dus per provincie. Ook op gemeentelijk niveau wordt vaak een eigen invulling gegeven aan de provinciale ambities.

Alle provinciale beleidsvisies over de fysieke leefomgeving worden in de provincie Zeeland ondergebracht in het Omgevingsplan Zeeland 2018. Aardkundige waarden in de provincie vallen onder in het bodembeleid en onder de cultuurhistorie. Onderstaand wordt een overzicht gegeven van beleid en regelgeving op gebied van aardkundige waarden en bodembeleid in de provincie Zeeland.

Korte toelichting documenten

Provinciaal Cultuurbeleid Zeeland 2017-2020
Een speerpunt van het provinciaal cultuurbeleid is integrale aandacht voor het cultureel erfgoed van Zeeland. Cultureel erfgoed is een breed begrip en hieronder vallen vele vormen van (im)materieel erfgoed. Aardkunde en archeologie wordt onlosmakelijk gerelateerd aan de cultuurhistorie van het landschap en de bodem. Aardkundige waarden zijn vastgelegd in de Signaleringskaart Aardkundige Waarden en de Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart.

Aardkundige Waarden worden als onderdeel van de cultuurhistorie beschermd. Dit sluit aan op het beleid voor Nationale Landschappen. De provincie stelt voor het Nationaal Landschap Zuidwest Nederland een uitvoeringsprogramma op. Dit is onderverdeeld in drie gebieden: Walcheren, West Zeeuws-Vlaanderen en de Zak van Zuid-Beveland. Cultuurhistorie zal in dit beleid nadrukkelijk onderdeel uitmaken. Tevens is een deel van het budget voor Nationale Landschappen specifiek voor cultuurhistorie bestemd.

Omgevingsplan Zeeland 2018
In het Omgevingsplan Zeeland is het provinciale beleid voor Ruimte, Milieu en Water opgenomen. Het omgevingsplan volgt de eerdere plannen (2006-2012 en 2012-2018) op. De belangrijkste doelstellingen daarbij zijn het faciliteren van de economische dynamiek, het bevorderen van de sociaal-culturele dynamiek en het versterken van de Zeeuwse omgevingskwaliteiten. Aardkundige waarden komen aan bod onder het hoofdstuk archeologie en aardkunde. De bescherming voor aardkundige waarden kent drie niveaus: provinciaal, nationaal of internationaal niveau. Er is een kaart opgenomen waarop de aardkundig waardevolle gebieden zijn aangegeven.

Omgevingsverordening Zeeland 2018
Net als het omgevingsplan omvat de omgevingsverordening Zeeland verordeningen van alle beleidsvisies van de fysieke leefomgeving (water-, milieu-, landschapsverordening etc.). In de verordening worden landschappen, landschapselementen, cultuurhistorisch waardevolle boerderijen of cultuurhistorische elementen gewaarborgd. Bijzondere landschappelijke en cultuurhistorische waarden van de gronden of elementen van landschappen mogen niet significant worden aangetast (artikel 2.28 Landschap en erfgoed). De landschappen, landschapselementen en cultuurhistorische elementen die van provinciaal belang zijn worden in de bijlage gespecificeerd. Hierin staan aardkundige fenomenen als schorren en slikken en kreken en kreekrestanten opgenomen, maar ook deltawerken en waardevolle forten, boerderijen en welen.

Nadere informatie

Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) provincie Zeeland
Een overzichtelijke samenvatting van alle kennis over de nog zichtbare cultuurhistorie in de omgeving. De informatie wordt gepresenteerd op een kaart en ondersteund door een database en een digitale kaart.

Brochure ‘Het ontstaan van Zeeland; 26 aardkundig waardevolle gebieden in de provincie’

’t Zeeuws Bodemvenster: aardkundige waarden

Verhaal van het Land van Saeftinghe

Aardkundige waardenkaart Provincie Zeeland

Contactgegevens

Contact: Provincie Zeeland, Algemeen telefoonnummer

Telefoon: 0118-631700

e-mail:chs@zeeland.nl

Links

Extern:

Aardkundig monument Yerseke Moer

Nationaal Landschap Zuidwest Zeeland

landschap van Zeeland op Duurzaam Zeeland

Overzichtskaart aardkundige waarden

Nationaal Park Oosterschelde

Literatuur:

Boek: Bewogen Aarde – Aardkundig erfgoed in Nederland (E. van Beusekom, 2007)

Intern:

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: ijs en poolomstandigheden]

[Aardkundige waarden als gevolg van fysische processen: water]

[Aardkundige waarden in Nederland: algemeen]

[Aardkundige waarden in kustzone, kustwateren en Noordzee]

[Aardkundige waarden in droogmakerijen en nieuwe Polders]

[Aardkundige waarden in het laagveengebied]

[Aardkundige waarden in het zeekleigebied]

[Aardkundige waarden in het rivierengebied]