Archeologie, organisatie, rol van adviesbureaus en bedrijven
Initiatiefnemers op het gebied van de ruimtelijke inrichting moeten rekening houden met archeologische waarden en deze zo nodig veilig stellen bij voorgenomen bodemingrepen. De initiatiefnemer wordt daarmee ook opdrachtgever voor archeologisch onderzoek. Ze kunnen daarbij gebruik maken van de diensten van een groeiend aantal bedrijven met allerlei specialisaties als het gaat om archeologische dienstverlening. Bedrijven die archeologische diensten en werkzaamheden uitvoeren kunnen grofweg ingedeeld worden in drie groepen: Advisering, Verkenningen en Opgravingen, Technische en Specialistische Diensten.
De specificaties voor de meest gangbare onderzoekswerkzaamheden zijn omschreven in de [Kwaliteitsnorm voor Nederlandse Archeologie (KNA)]. Uitvoering van archeologische grondboring- en opgravingsactiviteiten, is zonder erkenning en bijbehorende opgravingsvergunning bij de wet verboden. In het verlengde van de KNA geeft de [SIKB] aanvullende richtlijnen en brochures uit, die opdrachtgevers verder helpen bij het vinden van erkende uitvoerders en het contracteren van archeologisch onderzoek.
Hoewel het overgrote deel van het Nederlandse archeologische onderzoek tegenwoordig wordt gedaan door particuliere bedrijven, zijn er daarnaast ook nog een aantal overheidsdiensten, zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, een aantal gemeenten en enkele provinciale steunpunten, en universiteiten die in eigen beheer opgravingen uitvoeren. Deze instellingen hebben soms zowel een publieke als een commerciële status. Sommige gemeenten en universiteiten nemen ook opdrachten van derden aan, en opereren dus in feite ook binnen de archeologische markt. Ook al deze organisaties beschikken over een eigen opgravingsvergunning en werken conform de KNA. Het is geheel afhankelijk van de plaats van opgraving, de aanleiding, de onderzoeksvragen en de opdrachtgever, of deze organisaties de opgraving kunnen of willen uitvoeren in plaats van een opgravingsbedrijf.
Erkenningen
Voor andere archeologische werkzaamheden, wel of niet in de KNA omschreven, is erkenning (nog) niet verplicht. Wel heeft een aantal archeologische bedrijven gekozen voor een vrijwillige vorm van erkenning, om aan te geven dat zij zich voor alle aspecten van het werk aan de KNA conformeren. Iedereen kan zich, bijvoorbeeld, een “archeologisch adviseur” noemen, maar alleen van erkende archeologische adviesbureaus kan geëist worden dat hun adviezen conform de strekking van de KNA zijn, en worden opgesteld door gekwalificeerde archeologen.
De lijst van toegelaten bedrijven en erkende archeologische adviesbureaus is terug te vinden op de website van de SIKB.
Verenigingen
Bijna alle archeologische bedrijven die Nederland tot hun werkterrein hebben zijn aangesloten bij de Vereniging voor Ondernemers in Archeologie (VOiA). Deze brancheorganisatie kent onder andere een eigen gedragscode en zet zich actief in voor verantwoord archeologisch ondernemerschap. De vereniging behartigt de belangen van de archeologische bedrijven in de archeologische markt. Bijna alle archeologische bedrijven die Nederland tot hun werkterrein hebben, zijn aangesloten bij de VOiA. Zij kent momenteel ruim 100 leden(bedrijven).
De Nederlandse Vereniging van Archeologen (NVvA) is de beroepsvereniging van Nederlandse archeologen. De NVvA heeft zich tot taak gesteld de professionaliteit, kwaliteit en ethiek onder de Nederlandse archeologen te behouden en, waar mogelijk, te vergroten. Onder Nederlandse archeologen verstaat de NVvA alle archeologen die in Nederland beroepshalve archeologie beoefenen, alsmede alle archeologen met de Nederlandse nationaliteit die hun beroep buiten Nederland uitoefenen of die verbonden zijn aan een Nederlands archeologisch instituut buiten Nederland. De NVvA is bezig met het opzetten van een beroepsregister van en voor alle professionele archeologen in Nederland.