Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Triade

TECHNIEKSHEET

Onderzoekstechniek: Triade

Versie: November 2016

[Naar zoekapplicatie]

 

Samenvattende omschrijving techniek (gebaseerd op praktijkervaring van onafhankelijk techniekexpert)

Triade is een onderzoeksmethode die wordt gebruikt binnen ecologische risicobeoordeling van verontreinigde (water)bodems. Het onderzoek richt zich op de invloed van de aanwezige bodemverontreiniging op de biodiversiteit, kringloopfuncties, bioaccumulatie en doorvergiftiging. Kenmerkend voor de methode is dat deze bestaat uit drie pijlers, te weten chemisch onderzoek (inclusief bioaccumulatiemetingen), ecotoxicologisch onderzoek door middel van bioassays en inventarisaties van organismen in het veld. Deze drie pijlers geven, door de bewijsvoering via meerdere onderzoekslijnen, tezamen meer informatie dan elk van de pijlers afzonderlijk.

 

 

Algemene informatie (gebaseerd op informatie van techniekaanbieder)

Naam

Triade.

Nb: Niet te verwarren met de “Triad approach”; een interactieve onderzoeksaanpak.

Meeteenheid en parameter

 

Bodemfase

Grond

Grondwater

Poriënwater

Puur product

Bodemlucht

Aard techniek

Fysisch

Geofysisch

Chemisch

Biologisch

I.c.m. Sondering

Probe/ Sensor

Overig

Plaats van toepassing

In situ

On site

Aan maaiveld

Boven maaiveld/in de lucht

Off site

Detectiewijze

Boren / steken

Verdringing / sonderen

Tomografie

Off site meting

Meting op maaiveld / waterbodem

Meting aan oppervlakte open water

Toepasbaar in afzonderlijke lagen

nee

ja

Minimale dikte laag: n.v.t.

Bodemtypen waarvoor techniek geschikt is

1
homogeen goed doorlatend zandpakket

2
één zandpakket, met slecht doorlatende laagjes

3
slecht doorlatende deklaag, doorsnede met zandlaagjes

4
slecht doorlatende laag op een goed doorlatend zandpakket

5
antropogeen

Landbodem/waterbodem

Landbodem

Waterbodem

Stap in keten van dataverzamelen

a- Aanloop

b- Boren / penetreren / instr.plaatsing

c- Monstername

d- Meten

e- Dataverzamelen en evalueren

f- Bodem informatie

Moment van beschikbaarheid resultaten

In het veld zijn meetresultaten beschikbaar

Nabewerking / interpretatie off site nodig

Ontwikkelingsfase techniek

Demonstratiefase

Verbredingsfase

Routinematig toegepast

Wijze van inkopen

Als dienst

Als product

Als apparaat

Algemene omschrijving uitvoeringswijze

Sinds mei 2006 is Triade onderzoek in de Circulaire Bodemsanering opgenomen als stap 3 in het ecologisch onderzoek. Deze stap is niet verplicht, maar als Triade onderzoek wordt uitgevoerd dienen de resultaten te worden meegenomen in de beslissing omtrent de spoed van de sanering.

In diverse kaders is de wijze van uitvoering gestandaardiseerd onder NEN5737. In de Handleiding Sanering Waterbodems (2006) is vastgelegd dat als eerste stap in de risicobeoordeling een berekening van de Potentieel Aangetaste Fractie soorten (PAF) moet worden uitgevoerd. Dit in tegenstelling tot landbodems.

De Triade-benadering gaat uit van drie componenten bij het vaststellen van ecologische risico’s:

  1. Veldinventarisatie (bepaling effecten onder veldomstandigheden, waarbij verontreiniging slechts één van de stressfactoren is);
  2. Bioassays (bepaling directe toxiciteit in het laboratorium, ter ondersteuning van de veldwaarnemingen, verontreiniging is slechts één van de factoren);
  3. Chemische analyse (inclusief gehalten in organismen; biologische beschikbaarheid; indirecte risico’s op doorvergiftiging).

Deze informatie wordt geïntegreerd om het ecologisch risico in te schatten.

Werkingsprincipe

Door de informatie uit de drie Triadepoten te integreren is een betere en meer locatiespecifieke inschatting van het daadwerkelijke ecologische risico mogelijk dan op basis van elk van de componenten afzonderlijk. Elk van de onderdelen geeft zijn eigen specifieke informatie. Bioassays geven inzicht in de gecombineerde toxiciteit van alle aanwezige, biologisch beschikbare verontreinigingen. Chemische analyses geven aan welke verontreinigingen verantwoordelijk kunnen zijn voor de toxiciteit. Chemische analyses zijn dus van groot belang om oorzaak-gevolg relaties vast te kunnen stellen. Het meten van de opname van stoffen in organismen (bioaccumulatie) geeft inzicht in de biologische beschikbaarheid van de verontreinigingen, en de doorvergiftingsrisico’s naar organismen hoger in de voedselketen zoals zoogdieren en vogels. Veldinventarisaties van aantallen en soortensamenstelling van planten en/of bodemorganismen geven aan wat de effecten onder veldomstandigheden zijn. Hierbij dient rekening te worden gehouden met het feit dat populaties in het veld, behalve door verontreiniging, ook beïnvloed worden door verdroging, vermesting, verstoring, onderlinge concurrentie enzovoorts.

Bij het vaststellen van ecologische risico’s van bodemverontreiniging is het van belang onderscheid te maken tussen directe en indirecte risico’s.

Bij directe risico’s wordt gedoeld op het risico voor die organismen die direct aan de bodem worden blootgesteld en als gevolg daarvan negatieve effecten ondervinden. Indirecte risico’s hebben betrekking op de risico’s voor organismen hogerop in de voedselketen (zoals vogels en zoogdieren) als gevolg van het eten van (bodem)organismen met daarin opgenomen verontreinigingen.

Bij de invulling van de drie Triadepoten wordt getracht een zo goed mogelijke afspiegeling van het ecosysteem te krijgen en alle belangrijke sleutelsoorten en –functies te betrekken in te onderzoeken.

Punt / lijnmeting / volumemeting

Puntmeting

Lijnmeting (verticaal)

Lijnmeting (horizontaal)

Oppervlaktemeting

Volumemeting

Technische specificaties

(w.o. nauwkeurigheid)

Triade onderzoek maakt gebruik van meervoudige bewijsvoering langs verschillende onderzoekslijnen. In z’n algemeenheid neemt de betrouwbaarheid van de methode toe als er meer parameters en/of meer monsters worden onderzocht.

Typisch dieptebereik

0,20 m

Gevoeligheid onafhankelijk van de diepte

Gevoeligheid verandert met de diepte

Tijdeigenschappen

 

Een Triade onderzoek kan meermalen op dezelfde locatie worden uitgevoerd, dit bijvoorbeeld om de veranderingen in de tijd te onderzoeken.

Met de resultaten wordt de opname van stoffen door het organisme bepaald waaraan het organisme gedurende zijn leven is blootgesteld.

Meetsnelheid

De doorlooptijd van een Triade onderzoek is veelal 4-5 maanden. Als gekozen wordt voor een stapsgewijze aanpak neemt de doorlooptijd toe.

Presentatie resultaten

In rapportvorm. Resultaten veelal uitgedrukt in ‘géén, matig of ernstig’ effect, waarbij onderscheid wordt gemaakt in de aard van het effect: direct (toxisch) effect of indirect effect (doorvergiftigingsrisico).

Kosten

Afhankelijk van de omvang en invulling, richtlijn € 10.000,- tot € 100.000,-.

Trends en ontwikkelingen

-

Illustratie

[Figuur]

 

Gebruikersinformatie (gebaseerd op praktijkervaring van onafhankelijk techniekexpert)

Beschikbaarheid

alleen in buitenland beschikbaar

techniek in ontwikkeling

één of enkele aanbieders in NL

groot aantal aanbieders

Wordt techniek vaak toegepast?

Incidenteel

Af en toe

Zeer geregeld

Onderzoeksfase waarin techniek toepasbaar is

(Verkennen)

Uitkarteren

Variantkeuze

Ontwerp

(Realisatie)

Controle

Monitoring

Nazorg

Verificatiemetingen / ijkmetingen

Worden veelal toegepast

Worden veelal niet toegepast

n.v.t. of afhankelijk van onderzoeksdoel

Veel gebruikte toepassing in praktijk

Triade onderzoek vormt meestal onderdeel van het Nader Onderzoek van verontreinigde locaties.

Geschiktheid

Geschikt voor die terreinen waar ecologische risico’s van belang zijn, dus met name voor de functies natuur, landbouw en wonen met tuin of voor locaties met andere functies, waar ‘groene’ herontwikkeling gepland is.

De kosten van het onderzoek moeten in verhouding staan tot de eventuele saneringskosten. Dit betekent dat met name de grote(re) verontreinigingsgevallen in aanmerking komen voor een uitgebreid Triade onderzoek. Voor minder omvangrijke gevallen biedt de Mini-Triade mogelijk een uitkomst (zie RIVM rapport 711701068).

Praktijkervaringen in Nederland

Recentelijk een project is gestart waarin alle Triade-onderzoeken op landbodems die de afgelopen tien jaar zijn uitgevoerd zullen worden geëvalueerd. Dit betreffen 36 volledige en 19 onvolledige Triade onderzoeken. De uitkomsten van het project vormen een belangrijke input voor het opstellen van een procesnorm met als werktitel ‘Ecologische risicobeoordeling van bodemverontreiniging. Locatiespecifieke benadering ter ondersteuning van besluitvorming bij bodemsanering of bodembeheer’. Het initiatief voor het opstellen van deze norm is genomen door de NEN, Werkgroep Bodembiologische Methoden.

“Do's“

Betrek alle stakeholders om gebied specifieke kennis te gebruiken bij de onderzoekaanpak..

“Don'ts“

 

Ook geschikt voor

 

 

Achtergrondinformatie / Links

Bodemstandaard

Landbodem:

NEN5737 - Bodem - Landbodem - Proces van locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling van bodemverontreiniging.

Waterbodem:

externe linkHandreiking Sanering Waterbodems

Literatuur

Landbodem:

Huismans, K.G.A. en anderen, Onderzoek naar ecologische risico’s op het Penningsveer te Haarlem (Bodem, nummer 5, oktober 2014).

Rutgers M., J. Postma & J.H. Faber (2000) Uitwerking van de Basisbenadering voor de lokatiespecifieke, functiegerichte, ecologische risicobeoordeling van bodemverontreiniging voor de praktijk. Rapporten Programma Geïntegreerd Bodemonderzoek, deel 29. PGBO, Wageningen.

externe linkNOBIS (2001). Risicobeoordeling van bodemverontreiniging met behulp van een TRIADE benadering met chemische analyses, bioassays en biologische veldinventarisaties. Eindrapportage. Projectnummer 98-1-28.

externe linkRIVM (naar een Triade richtlijn)

externe linkRIVM (handreiking Triade)

Evaluatie van de toepassing van Triade bij het beoordelen van ecologische risico’s (SKB, 2008 in prep)

Waterbodem:

De laatste stand van zaken, downloads en overige relevante informatie is te vinden op externe linkHelpdesk water

Zie onder “normen”

Hyperlinks (internet)

externe linkCirculaire bodemsanering 2013

externe linkHelpdesk water: Handreiking beoordeling waterbodems