Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Isolatie, bovenafdichting en leeflagen, gerealiseerde toepassingen

Bovenafdichtingen
Bovenafdichtingen met natuurlijke materiale zijn veelvuldig toegepast bij bodemsaneringsprojecten en als afdekking op voormalige stortplaatsen. Veelvuldig worden op bodemsaneringslocaties combinaties van afdichtingsmaterialen toegepast, afhankelijk van de eisen ten aanzien van de waterdichtheid en het gebruik van de locatie (functie). Op stortplaatsen is vaak sprake van een combinatie van een natuurlijk afdichtingsmateriaal (zand-bentoniet of zand-bentonietpolymeer) met een HDPE-kunststoffolie.

Gasfabriek Bleijenhoek te Dordrecht
Op deze locatie zijn diverse bovenafdichtingsmaterialen toegepast (klei, zand-bentoniet, asfalt). Ter plaatse van één deelgebied is een 0,5 m dikke laag zand-bentoniet aangebracht. Boven de zand-bentonietlaag zijn infiltratiedrains aangebracht en onder de zand-bentonietlaag onttrekkingsdrains, om de zand-bentonietlaag vochtig te houden en het risico op uitdamping en diffusie van vluchtige verbindingen op te heffen. Bij een aantal jaren later uitgevoerd onderzoek bleek de zand-bentonietlaag niet duidelijk meer terug te vinden. De meest waarschijnlijke verklaring is uitspoeling als gevolg van het infiltratie- en onttrekkingssysteem. Bij de direct aansluitende bouwwerkzaamheden zijn problemen ontstaan ten gevolge van perforatie door heipalen.

Grote Wittenburgerstraat te Amsterdam
Op dit circa 2 ha grote terrein van een voormalig creosoteerbedrijf zijn diverse bovenafdichtingsmaterialen toegepast (zand-bentoniet, asfalt en HDPE-folie). Ter plaatse van een deel van de locatie is ook een ontgraving uitgevoerd. Ter plaatse van dit deel (fase 2) is op circa 2 meter beneden maaiveld een zand-bentonietlaag met een dikte van 0,2 m aangebracht. Tijdens de uitvoering bleek dat voor de aansluiting op de tijdelijke damwand het zand-bentoniet niet vanzelf dichtvloeide, maar dat extra bentoniet moest worden toegevoegd. De zand-bentonietlaag heeft, voorzover controleerbaar, de zettingen goed gevolgd. Tijdens het heien van de palen is de zand-bentonietlaag voor een klein deel meegezakt met de palen. De palen zijn vervolgens blootgegraven en de zand- bentonietlaag is aangeheeld.

Kerkstraat 415-423 te Amsterdam
Op deze locatie is een 0,15 m dikke zand-bentonietlaag toegepast ter plaatse van de tuinen. Ter plaatse van de woningen is tevens een HDPE-folie toegepast om het uitdamprisico op te heffen. Er is gekozen voor een 0,5 mm dikke folie in verband met heien en herstelmogelijkheden. Het heiwerk is onder continu milieukundig toezicht uitgevoerd; er hebben zich geen uitvoeringsproblemen voorgedaan.

Tweede en Derde Looiersdwarsstraat te Amsterdam
Op deze voormalige locatie van een verffabriek is een bovenafdichting met zand-bentoniet toegepast. Gekozen is voor een 0,15 m dikke zand- bentonietlaag vanwege mogelijke aantasting van een kunststoffolie door de hoge concentraties aanwezige vluchtige aromaten en mogelijke zettingen als gevolg van het aanvullen van diepe ontgravingsputten met zand. Als gevolg van overvloedige regenval en problemen met de tijdelijke bemaling was een steunlaag van 0,20 m voor de zand-bentonietlaag noodzakelijk. Ten behoeve van de aansluitende woningbouw zijn heipalen geplaatst op andere punten dan vooraf aangegeven, met als gevolg dat het horizontale drainagesysteem in de bovenafdichtingsconstructie is beschadigd. Na realisatie van de nieuwbouw is een nieuw drainagesysteem met controleputten aangebracht.

Bickersgracht te Amsterdam
Op deze locatie is een combinatie-bovenafdichting bestaande uit een 0,20 m dikke zand-bentonietlaag en een HDPE-folie toegepast ter plaatse van zowel de toekomstige bedrijfsgebouwen als de groenstroken / speelplaats / dierenvoorzieningen. Op twee bouwkavels is de bovenafdichtingsconstructie verdiept aangebracht (onder de grondwaterspiegel). Gevolg van het complexe ontwerp van de bovenafdichtingsconstructie was dat de hoekconstructies in het folie niet altijd direct konden worden afgewerkt. Hierdoor lag de folie soms lang opengeslagen en was er veel laswerk noodzakelijk. De zand-bentonietlaag was in eerste instantie op een te hoog niveau aangelegd; na ontgraven en controle is de zand-bentoniet weer hergebruikt. Ook bij dit project zijn problemen ontstaan bij het heien ten behoeve van de nieuwbouw.

Vierwindenstraat 2-4 (Atlasterrein) te Amsterdam
Op deze locatie is een deelsanering uitgevoerd en een HDPE-folie aangebracht ter plaatse van het tuingedeelte. Ter plaatse van de neiuwbouw met parkeerkelder is een gas- en vloeistofdichte betonvloer aangebracht. De folieconstructie is omhooggetrokken, zodat een volledige foliebakconstructie is gemaakt.

Autowrakkenterrein De Liede
Op deze locatie is een ongewapend betonnen bovenafdichting aangebracht. Tijdens het gebruik is schade aan de bovenafdichting ontstaan, waarschijnlijk als gevolg van te zware belasting door materieel.

Stortplaatsen:

  • zand-bentoniet: Westervoort, VBM, Zweekhorste, De Dolten, De Kragge I
  • combinatie-bovenafdichtingen: Bavel, C2-doponie, VBM, Schinnen.
  • Zandbentonietafdichting in een verpakte constructie om kationenuitwisseling tegen te gaan: Stortplaats Meisner te Ubbena (bij Assen)

Zand-bentonietpolymeren zijn onder andere toegepast op de volgende locaties:

  • Buyskade te Amsterdam.
  • Stadsreiniging te Amsterdam.
  • De Kragge I te Bergen op Zoom.
  • Gasfabriek Kralingen.
  • Diemerzeedijk te Amsterdam

Bovenafdekkingen met leeflaagconstructies

Amstelveenseweg 760-762 te Amsterdam
Ter plaatse van deze locatie is een leeflaagconstructie aangebracht over een oppervlakte van 1,6 ha. De minimale dikte buiten de gebouwen bedroeg 1,0 m en onder de gebouwen werd minimaal 0,40 m schone grond aangebracht. De dikte van de leeflaag is achteraf gecontroleerd door middel van het uitvoeren van boringen.

Steendijkpolder te Maassluis
Op deze voormalige baggerspecielocatie wordt een leeflaag aangebracht met als voornaamste functie het wegnemen van contactrisico's. Daarnaast voorkomt de regulerende laag dat bij hoge grondwaterstanden de leeflaag herbesmet raakt. De constructie van de leeflaag is aangepast ter plaatse van het zettingsgevoelige gebied. Om de leeflaagconstructie licht te houden is hier 0,5 m geëxpandeerde kleikorrels toegepast. Veel aandacht is besteed aan het uitlooggedrag van de kleikorrels (sulfaat) en van het toe te passen zand (chloride).

Mijntereinen, o.a. Domaniale te Kerkrade
De sanering van de Domaniale te Kerkrade is een voorbeeld van de wijze waarop in Zuid-Limburg de verontreinigde locaties als gevolg van opvullingen van met name mijnsteen worden opgepakt. Sprake is van een combinatie van grondontgravingen en aanbrengen van de leeflaag. Per tuin en per laag van 0,5 m wordt bekeken tot welke diepte (0,5 of 0,1 m) een leeflaag moet worden aangebracht. De functie van de leeflaag is alleen het wegnemen van het direct contactrisico.

Verder zijn leeflaagconstructie aangebracht ter plaatse van:

  • stortplaats De Dukenburg te Groesbeek;
  • Groenhovenpark te Gouda;
  • Govert van Wijnkade te Maassluis;
  • Laan der Verenigde Naties te Dordrecht.