Afwegingsmethoden saneringsvarianten - RMK

Beschrijving van het model
RMK is vanaf 1995 binnen het voormalige NOBIS-programma (inmiddels SKB) ontwikkeld. RMK vergelijkt de gevolgen van bodemsaneringsvarianten. Het huidige RMK-model is uitgewerkt in een spreadsheetprogramma. In deze spreadsheets worden de verschillende berekeningen die nodig zijn voor een RMK-beoordeling uitgevoerd. Het doel van RMK is een beoordelingskader te bieden van bodemsaneringsvarianten op basis van de aspecten risicoreductie, milieuverdienste en kosten.

Toepassingsgebied
Het RMK-model biedt als afwegingssystematiek uitkomst in die gevallen van bodemverontreiniging waar de keuze voor een bepaalde saneringsvariant niet direct evident is. RMK ondersteunt de keuze voor de meest kosteneffectieve saneringsvariant door het structureren en overzichtelijk presenteren van relevante informatie. Het toepassen van het uitgebreide, volledig geautomatiseerde rekenmodel vraagt enige voorkennis van het model en een zekere hoeveelheid aan betrouwbare gegevens uit bijvoorbeeld een saneringsonderzoek. Gesproken demonstraties en de handleiding "werken met RMK" vergemakkelijken het zelf uitvoeren van een RMK-analyse.

RMK is in de praktijk toegepast op een groot aantal cases voor het vergelijken van bodemsaneringsvarianten.

Criteria
Het RMK-model is een computermodel dat bestaat uit de volgende drie modules:

1. Risicoreductie
Deze module berekent de mate waarin een saneringsvariant de blootstellingsrisico’s voor mensen, ecosystemen en overige objecten op een locatie reduceert in de tijd. Risicoreductie berekent de afname van de blootstelling ten gevolge van de verontreiniging voor, tijdens en na sanering op de locatie voor mensen en ecosysteem. Het reduceren van het risico van verspreiding valt in het RMK-model niet onder de risicoreductie, maar onder het milieuverdienstecriterium.

Voor de berekening van de blootstelling bij het huidige of toekomstige functiegebruik kan gebruik worden gemaakt van blootstellingmodellen (bijvoorbeeld SUS/Sanscrit). Uiteindelijk wordt voor elke variant een procentuele afname van de blootstelling onder maximaal toelaatbaar risico (MTR) gegeven. Hierbij wordt verondersteld dat alle varianten de humaan toxicologische risico’s tot onder MTR-niveau terugbrengen. Afhankelijk van de locatie is het mogelijk om alleen ecologische of humane risico’s te beschouwen.

2. Milieuverdienste
Deze module maakt de balans inzichtelijk tussen de milieuverdienste van de saneringsvariant voor de bodem en de kosten danwel gevolgen voor andere milieucompartimenten.Het uitgangspunt is dat de negatieve gevolgen voor het milieu zo klein mogelijk moeten zijn en dat de grondstofvoorraden zoveel mogelijk beschikbaar moeten zijn voor toekomstige generaties. De beoordeling van milieuverdienste gebeurt door een beschrijving van de volgende aspecten.

Positieve aspecten

• Schone grond door sanering (maximaliseren van multifunctionaliteit)
• Schoon grondwater door sanering (maximaliseren van voorraad grondwater).
• Voorkomen toekomstige grondwaterverontreiniging (handhaven voorraad grondwater).

Negatieve aspecten

• Gebruik schone grond (tegengaan uitputting).
• Gebruik schoon grondwater (tegengaan uitputting).
• Gebruik energie (tegengaan uitputting).
• Oppervlaktewaterverontreiniging (tegengaan eutrofiëring, niet-lokale ecotoxiciteit).
• Luchtverontreiniging (tegengaan broeikaseffect, verzuring, smogvorming, eutrofiëring).
• Finaal afval (tegengaan niet-lokale aquatische en terrestische ecotoxiciteit).
• Ruimtebeslag (tegengaan ruimtebeslag).

Om alle aspecten bij elkaar op te kunnen tellen tot een eindscore wordt gebruikgemaakt van twee weegfactoren. De ene weegfactor is de referentiescore. Dit is de waarde voor een bepaald aspect voor een ‘gemiddeld’ bodemsaneringgeval. De andere factor geeft aan hoe belangrijk het aspect is. De weegfactoren zijn ontwikkeld op basis van interviews met verscheidene deskundigen over de prioriteit die zij aan de verschillende aspecten toekennen. De gebruiker kan zelf (indien gewenst) de onderlinge gewichten van de aspecten aanpassen.

3. Kosten
Deze module berekent de totale kosten van de verschillende saneringsvarianten en geeft mogelijkheden om inzicht te krijgen in het optimaal inzetten van middelen. Kosten maken de financiële gevolgen van de sanering in de tijd inzichtelijk. Dit gebeurt door een rubricering (investeringskosten, doorlopende kosten, vervangingskosten, overhead en overige kosten) en een afwegingsmodel. De rubricering is overgenomen uit de Leidraad Bodemsanering. In het afwegingsmodel worden de ‘tijdswaarde van geld’ (disconteren) en onzekerheden in de saneringskosten meegenomen. De onzekerheden in kosten kunnen worden meegenomen doordat er een inschatting kan worden ingevuld van verwachte, lage en hoge kosten per kostenpost. Op basis van een bepaling van de standaardafwijking ontstaat zodoende een onzekerheidsprofiel van de totale kosten.

Invoer
De software bestaat uit verschillende Excel-bestanden voor de RMK-berekeningen. Op de Cd-rom wordt een gesproken toelichting gegeven op de spreadsheets. Het computermodel wordt ondersteund door een handleiding "werken met RMK" en een checklist "ontwerpen met RMK". De handleiding "werken met RMK" geeft een handleiding hoe gekomen kan worden tot de invoer van de RMK-spreadsheets. De checklist ontwerpen met RMK geeft een aantal ontwerpregels gebaseerd op de denkwijze van RMK die houvast geven bij het ontwerpen van saneringsvarianten.

Resultaten
Uiteindelijk levert RMK per variant drie scores op, respectievelijk risicoreductie, milieuverdienste en kosten. RMK beslist niet, maar ondersteunt de beslissing over de te kiezen saneringsvariant. Op basis van deze uitkomsten kan het aantal varianten worden gereduceerd. De mogelijkheid van deze reductie is natuurlijk mede afhankelijk van factoren die niet in RMK zijn meegenomen, maar toch relevant zijn voor de uiteindelijke beslissing. De uiteindelijke keuze is afhankelijk van de prioriteit die de beslisser(s) aan R, M, K en andere factoren geeft.

Beperkingen en ontwikkelingen
In 2000 is een verbeterde versie uitgekomen. In deze versie zijn de berekeningen rond grondwaterverontreiniging verbeterd en de kwaliteit van de spreadsheet. Daarnaast is de afgelopen jaren gewerkt aan het beter toepasbaar maken van RMK in het ontwerpstadium zodat minder uitgewerkte saneringsconcepten vergeleken kunnen worden. Er is een quick-scan gemaakt, waardoor op basis van minder informatie in een eerder stadium van het ontwerptraject een RMK-beoordeling kan worden gegeven.Op dit moment wordt gewerkt aan een Engelstalige versie van RMK. Tevens wordt in samenwerking met Alterra gewerkt aan een versie waarin ook fyto-remediatie wordt meegenomen.

Literatuur en links

Op soilpedia.nl - Bibliotheek - NOBIS - Risicoreductie, Milieuverdienste en Kosten (RMK) - 95-1-03, staan de volgende RMK-rapporten en de spreadsheets:

1. NOBIS-rapport, 95-1-03: De RMK- methodiek voor het beoordelen van bodemsaneringsvarianten. Fase 2: Een methodiek gebaseerd op Risicoreductie, Milieuverdienste en Kosten (RMK).
2. Checklist “ontwerpen met RMK”.
3. Handleiding "Gebruik RMK-software".
4. Handleiding "Werken met RMK".