Sturing bij in situ saneringen, grondwatersanering na bronverwijdering

Aanvangssituatie en organisatie
Een bestrijdingsmiddelenfabriek in de kern van een klein dorp heeft geleid tot een omvangrijke verontreiniging met arseen. Zowel het mobiele arseniet (As3+) als het immobiele arsenaat (As5+) komen voor. Als nevenverontreiniging zijn zwavel en fenolen aanwezig. De kern van de verontreiniging in de grond is weggenomen tot een diepte van 11 m, waarbij schermwanden zijn gebruikt om het grondwater te keren (zie ook factsheet C, grondverzet foto 1). Aansluitend aan de grondontgraving wordt binnen en buiten de schermwanden een grondwatersanering uitgevoerd. Doordat uit aanvullend onderzoek blijkt dat onbedoeld restverontreiniging achter de schermwand is achtergebleven, is de te verwachten saneringsduur onzeker. Uit grondwatermodellering volgt dat het grondwater in twee fasen kan worden gesaneerd. Gedurende de eerste vijf jaar over de volledige vlek, daarna alleen over de binnenste ring met verontreiniging. Door infiltratie van gezuiverd grondwater wordt het grondwater in de omgeving op niveau gehouden.

Deze omvangrijke sanering (ruim € 4,5 miljoen) wordt uitgevoerd door de provincie en gefinancierd uit Wbb-gelden. De veroorzaker is via een procedure aansprakelijk gesteld voor een deel van de kosten. De provincie heeft het werk in fasen aanbesteed en voert samen met een adviesbureau de directie over het werk. Al ver voor de feitelijke saneringswerkzaamheden is een begeleidingscommissie in het leven geroepen met omwonenden en andere belanghebbenden, zoals het landbouwschap, die regelmatig op de hoogte wordt gebracht van de voorgenomen activiteiten.

Beheerprogramma
Monitoring en controle
Het vertrekpunt van de monitoring is het zeer uitgebreide evaluatierapport van de grondsanering en de aanleg van het grondwatersaneringssysteem. Na afloop van de grondsanering is de gehele grondwaterverontreinigingssituatie opnieuw vastgelegd en de sanering doorgerekend. In het rapport staan de restconcentraties in de grond, ligging van de schermwanden, onttrekkingsfilters en infiltratiedrains beschreven.

Gedurende de monitoring worden maandelijks gemeten:

• concentraties arseen in onttrekkingen (circa 50 x);
• concentraties CZV, arseen, zwavel en fenolen in effluent;
• macro-chemie (zuurstof, ijzer, nitraat, sulfaat) in infiltraat;
• zettingen aan meetboutjes;
• grondstofverbruik in zuivering (divers);
• stijghoogten in peilbuizen (niet automatisch).

Daarnaast worden een aantal parameters continu gemeten:

• stijghoogte bij gevoelige objecten (automatisch);
• debieten;
• energieverbruik.

Tweemaal per jaar wordt het grondwater uit de monitoringspeilbuizen, geplaatst in de lengteas over de pluim, binnen een grof raster en aan het front van de pluim, in het veld bemonsterd en geanalyseerd op arseen, fenolen, pH, temperatuur.
Grondwatermonsters uit peilbuizen geven een onafhankelijker beeld van de verontreiniging dan die van de onttrekkingen. Analyses van onttrekkingen geven minder inzicht in stagnante zones en laten doorgaans hogere concentraties zien dan die uit peilbuizen.

De debieten en stijghoogten worden automatisch gemeten, verwerkt en zijn telemetrisch beschikbaar bij aannemer en directie. Bij storingen of overschrijdingen van de signaalwaarde voor de minimale stijghoogte geeft het systeem een alarm.
Wekelijks wordt onderhoud gepleegd aan het systeem, met name de zuiveringsinstallatie. Daarbij worden doseerinstallaties, voorraden, pompen, meters, PLC, telemetrie en alle fysieke onderdelen gecontroleerd.

Alle data worden centraal opgeslagen in een databank die een verbinding heeft met het telemetrisch systeem. Ook de chemische analyses worden daaraan toegevoegd.

Toetsing
Door de directie en de aannemer vindt maandelijks een toetsing plaats op evidente afwijkingen van concentraties, stijghoogten, debieten en dergelijke. Het saneringsverloop wordt daarbij niet meegenomen.
Eenmaal per jaar worden de resultaten gebundeld en vergeleken met het verwachte of gemodelleerde saneringsverloop. Het concentratieverloop van de onttrekkingen is voorspeld. Er wordt een ruwe vergelijking gemaakt per onttrekking en een vergelijking over de afname in het totale systeem. Vooraf is een selectie gemaakt van hiervoor te gebruiken waarnemingspunten. Het functioneren van de infiltratiedrains en de zuivering wordt in zijn geheel beschouwd (debieten en rendement).

Evaluatie
Door het onderling vergelijken van de voortgang per onttrekking, kan worden aangegeven in welke gebieden een vergroting of vermindering van de inspanning/debieten nodig is. Het sterk gedifferentieerde onttrekkingssysteem biedt de mogelijkheid om gericht te sturen. Verwacht wordt dat de overgang arsenaat-arseniet niet snel zal optreden, dat wil zeggen: de verontreiniging is of zeer mobiel of vrijwel geïmmobiliseerd. Bij langzaam verlopende concentraties is er een sterke aanwijzing dat de overgang wel optreedt, en moeten de consequenties daarvan worden bekeken. Is er sprake van een stabiele situatie als de onttrekking wordt stopgezet? Enzovoort.
Onderdeel van de evaluatie zijn ook de grondwaterstanden. De omliggende bebouwing is gevoelig en opbrengstdepressie van landbouwgewassen is mogelijk.

Sturing
Tijdens de sturing worden onttrekkingen bijgeregeld of stilgelegd, drains doorgespoten en infiltratieniveaus bijgesteld. Halverwege de sanering wordt de buitenste ring van onttrekkingen losgekoppeld en komt de pomp- en zuiveringscapaciteit beschikbaar voor intensivering van het binnenste gedeelte, of kan worden ontmanteld. De monitoring wordt bijgesteld en afgestemd op de nieuwe situatie.

Calamiteitenplan
Voor de grondwatersanering is geen calamiteitenplan opgesteld anders dan de permanente bewaking van grondwaterstanden en het bijbehorende actieschema. Indien de grondwaterstanddaling de vooraf vastgestelde signaalwaarde overschrijdt, worden de debieten van de onttrekkingen verminderd of worden de onttrekkingen uiteindelijk stilgelegd. Ook bij toenemende zettingen wordt het onttrekkingsregiem aangepast.

Financieringsplan
De sanering wordt betaald uit Wbb-gelden, aangevuld met het bedrag dat is overeengekomen met de veroorzaker. Zolang noodzakelijk wordt jaarlijks een bedrag gereserveerd uit het Wbb-budget voor bodemsanering.

Communicatieplan
De communicatie naar de omgeving bestaat uit overleg met een bewonerscommissie en een jaarlijks terugkerende informatieavond. Tijdens de intensieve perioden van de sanering is bijna wekelijks een bulletin rondgebracht in de omringende straten. De grondwatersanering is extensief en ook de frequentie van de informatieavonden zal worden teruggebracht. Het bulletin zal nog één à twee keer per jaar worden rondgebracht.