Richtlijn herstel en beheer (water)bodemkwaliteit

Mijnsteen

Mijnsteen

Mijnsteen is een verzamelnaam voor alle soorten nevengesteenten die bij de winning van steenkool vrijkomen. De aardlagen waarin steenkool voorkomt zijn gevormd in de geologische periode het Bovencarboon (ruim 200 miljoen jaar geleden). In die periode ontstonden afwisselend afzettingen van veen, klei en soms zand. Onder invloed van grote belastingen door latere afzettingen op deze lagen is het veen veranderd in steenkool, de klei in kleisteen (soms leisteen) en de zandige afzettingen in zandsteen. Ook vormden zich overgangsgesteenten tussen de verschillende soorten. De mijnsteen wordt onderscheiden in een aantal soorten:

  • Mijnsteen die vrijkomt bij het maken van schachten, (ganggesteente);
  • Mijnsteen die vrijkomt door een droge scheiding van steenkool en mijnsteen. De scheiding vindt plaats door breken en zeven; omdat steenkool gemakkelijker vergruist dan mijnsteen resteert in de grove mijnsteen praktisch geen steenkool;
  • Wassteen die vrijkomt door scheiding van de steenkool door een nat proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van de geringere dichtheid van steenkool ten opzichte van mijnsteen;
  • Ongewassen mijnsteen van bestaande bergen. Mijnsteen van deze bergen kan sterk variëren in grofheid en verontreiniging. In oude bergen kunnen hoge koolstofgehalten voorkomen. Verder kunnen er macroverontreinigingen zoals hout en ijzer en chemische verontreinigingen (o.a. PAK’s en PCB’s) in de mijnsteen voorkomen;
  • Gewassen mijnsteen afkomstig van bestaande mijnsteenbergen. Het scheidingsprincipe is gelijk aan dat van wassteen. In Nederland werd tot het jaar 2000 door een bedrijf gewassen mijnsteen onder certificaat geproduceerd. Dit certificaat is mede gericht op het voldoen aan de milieuhygiënische eisen;
  • Gebrande mijnsteen. Door de steenbergen te laten branden ontstaat rode of gebrande mijnsteen. Steenbergen bevatten doorgaans voldoende koolstof en zijn zodanig los gepakt dat het proces zonder hulpmiddelen (zoals bij een veenbrand) langzaam door de steenberg trekt. Gebrande mijnsteen is bestendiger en sterker dan ongebrande (zwarte) mijnsteen.

Mijnsteen bestaat voornamelijk uit zandsteen en kleisteen met bijmengingen van kolengruis. Door het verschil in oorsprong varieert mijnsteen in opbouw en mate van verontreiniging. Mijnsteen bevat het mineraal pyriet (FeS2) dat bij contact aan de lucht oxideert en Fe en SO4 en zuur afgeeft. Dit is een doorlopend proces. De in Nederland toegepaste mijnsteen is grotendeels (75%) afkomstig uit Duitsland. Mijnsteen werd tot het eind van de vorige eeuw geproduceerd in Nederland te Brunssum.

Mijnsteen is een relatief zwak materiaal en kan door verwering verfijnen en uiteenvallen of “verpappen” als de conditie van de mijnsteen doorlopend wijzigt van nat naar droog en omgekeerd.

In het verleden is mijnsteen regelmatig toegepast voor oeverbescherming. Het gaat hierbij met name om zwarte (ongebrande) mijnsteen, waarbij vooral de uitloging van SO4 beperkingen met zich meebrengt. Verder wordt mijnsteen als beschermingslaag en als filterlaag. toegepast in perskaden. In mindere mate wordt mijnsteen voor droge toepassingen gebruikt. Incidenteel wordt mijnsteen in de wegenbouw gebruikt voor ophogingen en aanvullingen.

In de mijnsteen die is vrijgekomen in de tijd dat de hydraulische stuts nog PCB-houdende olie bevatten, kunnen theoretisch gezien PCB’s worden aangetroffen. In de praktijk is in de mijnsteen die vooral uit Duitsland naar Nederland is verscheept, geen PCB’s aangetroffen. Ook in de Limburgse depot-mijnsteen zijn geen PCB’s aangetroffen.

Er is ook rode (gebrande) mijnsteen op de markt. Rode mijnsteen ontstaat door de verbranding van zwarte mijnsteen in de mijnsteenbergen. Deze mijnsteen heeft minder milieubezwaren dan het ongebrande zwarte mijnsteen. Rode mijnsteen is duurzamer dan zwarte mijnsteen en is op beperkte schaal in de wegenbouw ingezet in ongebonden steenfunderingen en ophogingen. Ook wordt het thans op kleine schaal toegepast in de middenbermen van wegen en als verhardingslaag voor wandelpaden.

Wanneer mijnsteen in contact komt met kalkrijk (grond)water kan gips worden gevormd. Een goed voorbeeld van milieuverontreiniging door gips (o.a. in Limburg) is het neerslaan hiervan in beken, sloten en plassen, doordat met gips verontreinigd opkwellend grondwater aan de oppervlakte komt.

Leverancier

De mijnsteen die in Nederland wordt geleverd is afkomstig uit België en Duitsland. De ingevoerde komt veelal uit de lopende productie. Als mijnsteen van bestaande bergen wordt geleverd, dan is deze in het algemeen bewerkt (breken, zeven en wassen).

Leveringsvorm

Verschillende fracties leverbaar. Meest gangbaar zijn 10/125 en 0/70 mm. Ca 80 % van de toegepaste mijnsteen bestaat uit wassteen.

Beschikbaarheid

Groot (in praktijk ca 0,1 Mton)

Vrijkomen

Mijnsteen kan vrijkomen bij de volgende werkzaamheden:

  • werkzaamheden aan kust- en oeverwerken;
  • het leeghalen van opgevulde gaten en verwijderen van ophogingen;
  • het saneren van mijnsteenbergen.

Preventie, hergebruik en verwerking

Mijnsteen wordt in Nederland geïmporteerd uit België en Duitsland. Preventie bestaat grotendeels uit overwegen of het nodig is om het werk op deze manier aan te leggen. Wanneer het besluit genomen is om een werk op deze manier aan te leggen is toepassen van mijnsteen een goede manier om een restproduct van de mijnbouw toe te passen.

Onderzoek en nieuwe ontwikkelingen

De mijnsteen die in Nederland uit de mijnbergen werd gewonnen, kon worden geleverd met certificaat. Op dit moment is alleen een importeur van Duitse mijnsteen gecertificeerd. De milieuhygiënische eisen die daarbij aan de mijnsteen worden gesteld zijn ontleend aan het Besluit Bodemkwaliteit. Overigens is de certificering uitsluitend van toepassing op ongebonden werken onder de (grond)waterspiegel.

Per 1 januari 2012 wordt het Besluit bodemkwaliteit gewijzigd zodat voor gebieden waar mijnsteen grootschalig onderdeel is van de bodem wordt mogelijk gemaakt dat gemeenten het gebiedsspecifieke beleidskader van hoofdstuk 4 Bbk van toepassing verklaren op het toepassen van mijnsteen in de bodem (zie ook [Beleidsblad Besluit bodemkwaliteit (grondstromen)]). Met die wijziging van het Bbk kunnen de gemeenten in de regio Parkstad het gevoerde stand-still /concentratiebeleid voortzetten en wordt voorkomen dat mijnsteen élders als bodem worden toegepast.

Zie ook: