Contracteren: traditionele versus geïntegreerde vormen

Bij bodemprojecten kunnen verscheidene contractvormen worden toegepast. Er zijn veel verschillende manieren om een contract in te steken. Daarbij wordt door de opdrachtgever een contractvorm samengesteld. Onderstaand de twee uitersten:

• Traditionele contractvorm: de opdrachtgever voert (eventueel bijgestaan door adviseurs) de voorbereiding en het ontwerp van een project uit en op basis van de daaruit voorgeschreven specificaties moet een (bodemsanerings)project door een opdrachtnemer worden gerealiseerd en met voorgeschreven besteksposten/specificaties en betaling op basis van werkelijk gerealiseerde hoeveelheden (zuiver traditioneel, voorbereiding en ontwerp bij opdrachtgever en veel verrekenbare hoeveelheden)
• Geïntegreerde contractvorm: het op basis van een lumpsum bedrag volledig verantwoordelijk zijn voor de uitvoering en het resultaat van het project. Een volledig geïntegreerde contractvorm met voorbereiding, ontwerp, uitvoering en resultaat als contractverplichting voor de opdrachtnemer op basis van een vast / onverrekenbaar bedrag.

Tussen deze twee uitersten zijn verschillende tussenvarianten mogelijk.
Traditionele contractvormen:

• Traditioneel bestek;
• RAW.

Geïntegreerde contractvormen (of samenwerkingsvormen)

• Prestatiebestek;
• Turnkey;
• Design & Construct (D&C) of Design Build (DB);
• Design, Build & Maintenance (DB&M);
• Design, Build, Finance & Maintenance (DBFM);
• Build, Operate & Transfer (BOT);
• (Alliantie / bouwteam / Publiek Private Samenwerking (PPS));
• (General Contracting (GC)).

Naast deze contractvormen zijn er nog varianten die delen van een project omvatten vallend onder meerjaren en onderhoudscontracten:

• Werkomschrijving;
• Raamcontract;
• Deelcontracten.

In onderstaand figuur zijn de meeste contractvormen die in fasen zijn onder te verdelen nogmaals vermeld, waarbij voor elke contractvorm aangegeven is in welke fase in een project de contractvorm van toepassing is en welke taken op hoofdlijnen daarbij een rol spelen.

Figuur 1: Contractvormen uitgezet in de verschillende fasen van een project

Toelichting per contractvorm

Traditioneel bestek
De traditionele vorm wordt (werd) het meeste toegepast. De opdrachtgever is hierbij volledig verantwoordelijk voor alle fasen van een project tot aan de uitvoering (het ontwerp). De opdrachtgever contracteert voor de uitvoering van een project één of meer aannemers. De directievoering geschiedt door de opdrachtgever of door deskundigen welke namens de opdrachtgever directievoeren. De verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden voor ontwerp en uitvoering zijn strikt gescheiden. Ten behoeve van de "Uitvoering" wordt meestal een RAW-bestek met verrekenbare activiteitgerichte resultaatsverplichtingen opgesteld, waarbij de Standaard RAW Bepalingen (incl. de U.A.V.) van toepassing zijn. De rechtsverhoudingen liggen daardoor eenduidig vast, risico's zijn evenwichtig verdeeld en duidelijk calculeerbaar voor beide partijen.

RAW
RAW staat voor ‘Rationalisatie en Automatisering in de Grond-, Water- en Wegenbouw’ en is een standaard systematiek die gebruikt wordt om de vraagspecificatie van een project op te stellen. Als traditioneel contract is de RAW-systematiek de meest gebruikte. Deze systematiek is ooit ontworpen als een besteksstandaard en gebaseerd op de traditionele scheiding tussen ontwerp en uitvoering.

Echter binnen de RAW systematiek zijn er mogelijkheden (omwegen) om toch een (gedeeltelijke) integratie van ontwerp en uitvoering mogelijk te maken:

1. Normaliter worden in besteksposten werkzaamheden / activiteiten verwoord en wordt daarbij de hoeveelheid genoemd. Daarbij valt te denken aan een onderstaande bestekspost beschrijving:
   

   "Ongraven van verontreinigde grond tot een diepte van 5 meter. Zie verontreinigde vlek B op tekening 3. De grond dient laagsgewijs te worden ontgraven op aanwijzing van de milieukundige begeleider" 150 m3 verrekenbaar

   Binnen de systematiek bestaat de mogelijkheid de hoeveelheden vooraf door de aannemer te laten accorderen waardoor de het risico van overschrijding van de hoeveelheden verschuift richting de aannemer.
   
2. Voor een aantal deelactiviteiten kan in een bestekspost worden gekozen geen gebruik te maken van de codering (hoofdcode / deficode). In dat geval wordt voor een vrije, niet gestandaardiseerde, bestekspost omschrijving gekozen waarbij ook de "hoeveelheid" niet wordt ingevuld. Daarbij valt te denken aan onderstaande bestekspost beschrijving:
   

   Toepassen van een grondwater zuiveringsinstallatie. Het oliehoudende bemalingswater t.b.v. de ontgraving den droge van vlek B (tekening 3) dient te worden gereinigd tot de lozingswaarde uit de bijgaande vergunning Euro Niet verrekenbaar

   Via deze ‘ constructie’ dient de aannemer zelf de zuiveringstechniek te bepalen (ontwerp) en zijn de hoeveelheden ook niet verrekenbaar. Ontwerp en uitvoering en verrekening van deze deelactiviteit is dus geïntegreerd. Echter de RAW systematiek leent zich niet voor een volledig geïntegreerd contact, in de Standaard RAW bepalingen is de ‘gewone’ UAV opgenomen en niet de UAVgc.
   
3. Een werk kan worden aanbesteed op basis van een traditioneel RAW bestek. De inschrijvers kunnen worden uitgenodigd tot het doen van een alternatieve inschrijving naast hun inschrijving op het RAW bestek; waarbij in het alternatief de risico’s voor ontwerp, uitvoering en resultaat door de opdrachtnemer kunnen worden overgenomen. Indien dit alternatief past binnen de verdere gunningcriteria is het mogelijk hiervoor opdracht te verlenen.
   

Werkomschrijving
Een werkomschrijving is in principe de meest eenvoudige besteks-/contractvorm. Vaak bestaat deze uit een opsomming van activiteiten en hoeveelheden (vergelijkbaar met deel II uit een RAW-bestek). Een werkomschrijving kan in de volgende gevallen worden toegepast:

• In combinatie met een raamcontract om de raamafspraken project specifiek te maken en zo een uitgangsbudget te begroten.
• Eenvoudige en herhaaldelijk voorkomende werken, meestal worden dit soort contractvormen/werken gecombineerd met een vertrouwde aannemer (langere werkrelatie/vergelijkbare eerdere werken).

Raamcontract
In een raamcontract kan de opdrachtgever voor met name gestandaardiseerde werkzaamheden vastgestelde tarieven afspreken met één of meerder partijen. De tarieven worden afgesproken voor een bepaalde periode. Het voordeel voor de opdrachtgever is dat hij niet voor elk project een aanbesteding zal moeten doen (mits dit binnen de geldende (aanbestedings)regelgeving past). Het is dus een niet projectgebonden contract. Een ander voordeel is dat in het algemeen een opdrachtgever snel kennis en capaciteit kan inhuren voor een project. De raamcontracten komen wel onder concurrentie tot stand, omdat voor een raamcontract meerdere partijen kunnen inschrijven waarbij op basis van tarief en/of kennis van werknemers van het bedrijf het contract aan één of meerdere partijen gegund zal worden.

Deelcontract
Bij een deelcontract wordt een (sanerings)project in kleinere projecten opgedeeld. Voor elk onderdeel van een totaal project wordt een apart contract afgegeven. Het afgraven wordt dan bijvoorbeeld door één marktpartij gedaan en de afvoer door een andere partij. De reiniging zelf kan dan door een (andere) derde partij gedaan worden. Voor elk specifiek onderdeel kan de goedkoopste en/of de meest geschikte kandidaat geselecteerd worden.

Alliantie (bouwteam)
Een Alliantie is een vorm waarbij de opdrachtgever en de opdrachtnemer als een bouwteam samen optrekken. De twee partijen staan niet meer tegenover elkaar. Gezamenlijk worden optimalisaties in het ontwerp gezocht en worden risico’s gedeeld. Partijen kunnen kennis bundelen en elkaar aanvullen. Hierdoor kunnen voordelen als tijd en kostenreductie worden gerealiseerd.

Build, Operate & Transfer (BOT)
Een marktpartij krijgt voor een bepaalde periode een concessie om een werk te ontwikkelen, te financieren, te beheren en te exploiteren. Het ontwikkelen bestaat uit het ontwerpen en het bouwen van het werk (Build). Het beheren en exploiteren (Operate) geschiedt voor een afgesproken periode. Aan het einde van de overeengekomen exploitatie periode draagt de opdrachtnemer het eigendom zonder kosten over aan de opdrachtgever (Transfer).
Ingeval van een bodemsanering kan gedacht worden aan een eeuwigdurende beheersmaatregel; het aanbrengen en exploiteren van een beheersmaatregel voor een bepaalde periode. Na deze periode en nadat het functioneren gedurende een bepaalde periode is aangetoond neemt de opdrachtgever het werk over.

Design, Build, Finance & Maintenance (DBFM)
Een Design & Construct contract met een onderhoud & beheer van n-jaren.
Daarnaast dient de opdrachtnemer zelf voor financiering te zorgen. Daarbij kan onderscheid worden gemaakt in (voor)financiering / betaling achteraf (bijvoorbeeld na het bereiken van het vereiste saneringsresultaat) of betaling uit inkomsten door de opdrachtnemer uit het werk te genereren inkomsten (locatie/vastgoed ontwikkeling na sanering, grondverkoop indien in bezit). Na een bodemsanering zal de waarde van een perceel aanzienlijk toenemen.

Design, Build & Maintenance (DB&M)
Aan een Design & Construct contract kan een onderhoud & beheer van n-jaren worden gekoppeld. In dat geval spreken we van een Design, Build/Construct and Maintenance contract. Dit is van toepassing bij (tijdelijke) beheersmaatregelen waarbij niet alleen de aanleg van het beheerssysteem, maar ook de langjarige exploitatie ervan wordt uitbesteed.

Design & Construct (D&C) of Design Build (DB)
Bij Design & Construct is één opdrachtnemer belast met zowel het algemeen ontwerp, het definitief ontwerp, de voorbereiding als de uitvoering. De opdrachtgever heeft te maken met één aanspreekpunt en gaat één overeenkomst aan voor het totale project. Cruciaal is dat de opdrachtgever vooraf zijn randvoorwaarden in de vorm van een programma van eisen (PvE) duidelijk en volledig formuleert. Tijdens de realisatie (detaillering ontwerp, voorbereiding en uitvoering) van een Design & Construct contract houdt de opdrachtgever toezicht. De wijze van toezicht houden en de wijze waarop het contract wordt beheerst, zal echter anders zijn dan bij de traditionele vorm.

Prestatiebestek
Bij deze geïntegreerde contractvorm ligt de nadruk op het bereiken van een omschreven resultaat tegen een vast bedrag. De opdrachtnemer is volledig verantwoordelijk voor het leveren van een omschreven prestatie (zoals het bereiken van een omschreven saneringsresultaat). Het is dan ook noodzakelijk de wijze waarop het bereikte/vereiste resultaat wordt vastgesteld, in het bestek/contract op te nemen.
http://www.skbodem.nl/upload/documents/pro/SV-704_samenvatting_eindrapport_NL.pdf

Turnkey
De Turnkey-organisatie is totaal verantwoordelijk voor het ontwerp alsmede de uitvoering van het bouwwerk. De opdrachtgever is alleen aanwezig bij het initiatief en eventueel bij de haalbaarheid en vervolgens pas weer bij de ingebruikname om ‘de sleutel om te draaien’. Bij een Turnkey-vorm gaat het initiatief uit van de opdrachtgever die een bouwproject wil laten realiseren. De opdrachtnemer wordt belast met zowel het ontwerpen als het uitvoeren van het te realiseren bouwproject. De term "turnkey" is vergelijkbaar met de term "prestatiebestek".

Publiek Private Samenwerking (PPS)
Publiek Private Samenwerking (PPS) is een samenwerkingsverband waarbij overheid en bedrijfsleven, met behoud van eigen identiteit en verantwoordelijkheid, gezamenlijk een project realiseren op basis van een heldere taak- en risicoverdeling. Het resultaat van de samenwerking is het creëren van meerwaarde: een kwalitatief beter eindproduct voor hetzelfde geld, of dezelfde kwaliteit voor minder geld. Er ontstaat voordeel voor beide partijen: voor het bedrijfsleven ontstaan niet alleen nieuwe kansen op een groeiende markt, ook kan het zelf bijdragen aan een vanuit commercieel perspectief aantrekkelijk project; de overheid creëert perspectief op een hogere kwaliteit en een reductie van projectkosten.

General Contractor (GC)
Eén onderneming (de 'General Contractor') neemt de volledige coördinatie van de planstudie, het ontwerp en de uitvoering op zich en draagt daarvoor ongedeelde verantwoordelijkheid. De General Contractor staat contractueel tussen de opdrachtgever en de overige participanten. Deze participanten worden door de General Contractor geselecteerd en gecontracteerd. Vaak kiest hij daarbij samenwerkingsvormen die lijken op de traditionele bouworganisatievorm of op een bouwteam. De opdrachtgever kan in het contract vastleggen of, en zo ja hoe, hij betrokken blijft bij de diverse fasen van het bouwproces. Beperkt de opdrachtgever zich tot het slechts "over de schouder meekijken", dan blijft de verantwoordelijkheid integraal bij de General Contractor liggen. Vindt de opdrachtgever toch een aanleiding om in te grijpen, dan leidt dit tot het openbreken van het contract en de daarbij behorende onderhandelingen. Uiteraard moeten hiervoor sluitende procedurele randvoorwaarden zijn gecreëerd.