Handhaving, Alternatieve handhavingsmiddelen
Naast de meer traditionele handhavingsvormen, zoals toezicht, opsporing en sanctionering, vinden in de praktijk ook steeds meer alternatieve handhavinginstrumenten toepassing. Deze vallen binnen de ruime betekenis van het begrip handhaving: alle activiteiten van de overheid die erop zijn gericht de naleving van regels te bevorderen. [Handhaving, Kernbegrippen]
Handhavingscommunicatie
Om de naleving van regels te kunnen verbeteren met behulp van communicatie is het nodig inzicht te hebben in de drijfveren om regels na te leven of te overtreden. Voor het verkrijgen van dit inzicht is de Tafel van 11 (T11) een bruikbaar instrument. De T11 is een samenhangende opsomming van gedragswetenschappelijke variabelen (dimensies), die bepalend zijn voor de mate van naleving van regelgeving. Met behulp van dit instrument kan een risico-inschatting worden gemaakt van de regelovertreding. Dat is zowel bruikbaar in het kader van beleidsontwikkeling en het maken van regels als voor het verbeteren van de effectiviteit van de handhaving van die regels. De 11 dimensies, die zijn ondergebracht in twee groepen, zijn hieronder opgenomen.
De dimensies voor spontane naleving
1. Kennis van regels
- bekendheid met regels
- duidelijkheid van regels
2. Kosten/baten
- financieel/economische kosten en baten
- immateriële kosten en baten
3. Mate van acceptatie
- Acceptatie beleidsdoel
- Acceptatie uitwerking beleid
4. Normgetrouwheid doelgroep
- Overheidsgezag
- Concurrerend gezag
5. Niet-overheidscontrole (maatschappelijke controle)
- Sociale controle
- Horizontaal toezicht
De handhavingsdimensies
6. Meldingskans
7. Controlekans
- Administratieve controle
- Fysieke controle
8. Detectiekans
- Administratieve detectiekans
- Fysieke detectiekans
9. Selectiviteit
10. Sanctiekans
11. Sanctie-ernst
Zie voor meer informatie het document “
De Tafel van 11”, een veelzijdig instrument.
Uit de T11 blijkt dat gebrek aan kennis over de regelgeving een van de factoren is die het overtreden van regels in de hand werkt. Gebrek aan kennis of onduidelijkheid over regelgeving leidt volgens de T11 tot meer “per ongeluk overtreders”. Wanneer de overheid met behulp van communicatiemiddelen meer bekendheid geeft aan de regelgeving en onduidelijkheden daarin wegneemt zal dat vooral bij deze groep leiden tot een hogere mate van regelnaleving.
Volgens de T11 hebben ook de maatschappelijke of sociale voor- en nadelen die regelovertreding of –naleving kunnen opleveren, invloed op de regelnaleving. Een goed imago is voor een bedrijf bijvoorbeeld van essentieel belang. Men zal dan ook eerder geneigd zijn de regels na te leven wanneer de overheid overtredingen van bedrijven bekend maakt (naming and shaming).
Een andere factor die grote invloed heeft op de mate van regelnaleving is de pakkans. Degene die het idee heeft dat er een grote kans is dat hij gepakt wordt als hij de regels overtreedt, zal die regels beter naleven dan degene die deze kans zeer laag inschat.
Volgens de T11 is er een aantal factoren dat de pakkansbeleving beïnvloedt:
1 zelf gepakt zijn.
2 zelf waarnemen van controle bij derden.
3 inschatting van de doelgroep van de kans op controles door signalen uit de sociale omgeving.
4 inschatting van de doelgroep van de kans op controles door signalen uit de media.
5 inschatting van de pakkansverdeling (hoe groot schat de doelgroep de regio in waar de controles plaatsvinden).
Handhavingscommunicatie kan de factoren 3 tot en met 5 sterk beïnvloeden. Het werkt daarbij als een vergrootglas: communicatie over handhaving vergroot het belevingsniveau van de controledichtheid. Met andere woorden: het gebied waarin je controleert lijkt groter dan het in werkelijkheid is; de inzet van het aantal fysieke controles is minder dan in de beleving van de doelgroep. De werking van handhavingscommunicatie is gebaseerd op afschrikking door vergroting van de subjectieve pakkans. Een ondernemer stemt zijn handelen namelijk af op de manier van controle die hij verwacht. De werkelijkheid doet er minder toe.
[Figuur 2: Invloed van handhavingscommunicatie op de pakkansbeleving]
Voorbeelden van handhavingscommunicatie voor het versterken van de pakkansbeleving zijn het aankondigen van controles en het bekendmaken van de resultaten van deze handhavingsacties bij de doelgroep. Op eenzelfde wijze versterkt handhavingscommunicatie de beleving van de sanctiedreiging. Hierbij is het onder andere van belang veel bekendheid te geven aan de opgelegde sancties en het sanctiebeleid van de handhavingsorganisatie, zoals bekend maken van de kernbepalingen waartegen de overheid direct sanctionerend optreedt.
Voorbeelden
Bekende voorbeelden van handhavingscommunicatie zijn de spotjes waarin de Belastingdienst aankondigt dit jaar bijzondere aandacht te besteden aan de fiscale bijtelling van lease-auto’s en de borden langs de weg die melden dat “uw snelheid wordt gecontroleerd”.
Handhavingscommunicatie is afhankelijk van en onlosmakelijk verbonden met de inzet van de traditionele handhavingsinstrumenten (toezicht, opsporing en sanctionering). Communicatie versterkt de invloed van de overige instrumenten, maar is niet zinvol en vaak zelfs schadelijk als de uitvoering van het gecommuniceerde in de praktijk van onvoldoende niveau is c.q. niet wordt waargemaakt.
Handhaving aangevuld met communicatie is effectiever dan handhaving zonder communicatie. Verder kan het meer efficiency opleveren. Als gevolg van de handhavingscommunicatie zal een deel van de ondernemers de regels gaan naleven en zullen uiteindelijk minder corrigerende maatregelen nodig zijn.
Voor meer informatie:
- “Handhavingscommunicatie, Met woorden naar daden”, Provincie Noord-Holland. ;
- “Handhavingscommunicatie in theorie en praktijk”, Voedsel en Warenautoriteit .
Compliance Assistance
De term Compliance Assistance is overgewaaid uit de Verenigde Staten. De Environmental Protection Agency (EPA) maakt sinds 1994 gebruik van dit instrument om de naleving van wet- en regelgeving te bevorderen. Letterlijk vertaald spreken we over “nalevingshulp” of “nalevingsondersteuning”.
Kern van Compliance Assistance is het geven van informatie en uitleg over de regels zodat de doelgroepen de regels begrijpen en naleven. Feitelijk is het dus een bijzondere vorm van handhavingscommunicatie. De VROM-Inspectie ziet Compliance Assistance als een instrument dat naast de klassieke vormen van handhaving wordt toegepast. Het komt er dus niet voor in de plaats. Naast belonen en bestraffen vormt Compliance Assistance een extra stuk gereedschap ter bevordering van regelnaleving. Voor meer informatie over dit onderwerp verwijzen we naar de VROM-website: VROM - Dossier Compliance assistance